سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم

در آیات سیر مشاهده می شود که مکرراً‌خداوند انسانها را به سیر وعبرت گرفتن از سرانجام کافران، تکذیب کنندگان آیات الهی و رسالت انبیاء ، منکران معاد و جباران و زورگویان، دعوت می کند در اینجا این سوال مطرح می شود که ضرورت این همه تکرار چیست؟ و چه چیزی در سیر نهفته است که باعث تأکید فراوان قرآن روی این مساله شده است؟ در این بخش برآنیم که به اختصار به

دسته بندی	معارف اسلامی
بازدید ها	3
فرمت فایل	doc
حجم فایل	81 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	104

گزارش تخلف برای سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم

فروشنده فایل

کد کاربری 2106

تمام فایل ها

سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم

فهرست مطالب

کلیات

مقدمه ....................................................................................................................

تعریف موضوع .....................................................................................................

اهمیت موضوع .....................................................................................................

پیشینه موضوع .....................................................................................................

سوال اصلی...........................................................................................................

فرضیه ..................................................................................................................

سوال های فرعی ..................................................................................................

روش تحقیق .........................................................................................................

محدودیت های تحقیق ...........................................................................................

پیشنهادات .............................................................................................................

چکیده ...................................................................................................................

تعریف مفاهیم ......................................................................................................

1- سفر ................................................................................................................

2- سیر .................................................................................................................

3- سیح ................................................................................................................

4- نفر .................................................................................................................

5- هجرت..............................................................................................................

فصل اول: دیدگاه قرآن نسبت به سیر وسیاحت

پیشگفتار ...............................................................................................................

الف ) اهمیت و ضرورت سیر در قرآن کریم ......................................................

1- اتمام حجت ......................................................................................................

2- هدایت بخشی ..................................................................................................

3- پند و اندرز برای مومنان ................................................................................

4- آیینه عبرت ......................................................................................................

ب) مخاطبان سیر در قرآن کریم .........................................................................

1- آل عمران /137...............................................................................................

2- انعام /11..........................................................................................................

3- یوسف (ع) /109...............................................................................................

4- نحل /36...........................................................................................................

5- حج /46............................................................................................................

6- نمل /69............................................................................................................

7- عنکبوت /20.....................................................................................................

8- روم /9.............................................................................................................

9- روم /42...........................................................................................................

10- فاطر /44........................................................................................................

11- غافر /21........................................................................................................

12- غافر /82........................................................................................................

13- محمد (ص) / 10............................................................................................

- نتیجه ...............................................................................................................

فصل دوم : اهداف و مصادیق سیر وسیاحت

مقدمه ....................................................................................................................

1- مشاهدة آیات و نشانه های الهی در مخلوقات و مصنوعات .......................

الف – سیر آفاقی ..................................................................................................

- سیر و مشاهده آسمانها و زمین ....................................................................

- سیر آفاقی برای مشاهده صنع الهی ...............................................................

الف ) توجه به خلقت شتر .....................................................................................

ب ) زنبور عسل ....................................................................................................

- زنبور عسل حیوان متمدن ..............................................................................

- زنبور عسل و تولید نسل ................................................................................

- ساختمان جسمانی زنبور عسل ......................................................................

ب) سیر انفسی .....................................................................................................

- سیر و تدبر در چگونگی به وجود آمدن انسان و مراحل وجودی او ............

2- عبرت .............................................................................................................

- مطالعه تاریخ نوعی سیر .............................................................................

الف ) تاریخ چیست؟ ..............................................................................................

ب ) نقش تاریخ در زندگی انسانها ........................................................................

ج ) تاریخ از دیدگاه قرآن کریم ............................................................................

- سیر و عبرت گرفتن از اقوام پیشین ............................................................

- چرا سرگذشت پیشینیان عبرت انگیز است؟ ..............................................

- فواید سیر در تاریخ وعبرت از گذشتگان.....................................................

1- کسب تجربه ....................................................................................................

2- تربیت ..............................................................................................................

3- هدایت .............................................................................................................

4- کشف عوامل موثر در تعالی و انحطاط جوامع گذشته ...................................

الف ) عدالت و بی عدالتی ......................................................................................

ب ) اتحاد و تفرقه .................................................................................................

ج ) اجرا یا ترک امر به معروف ونهی از منکر .....................................................

د ) فسق و فجور و فساد اخلاق ...........................................................................

- اقوام منحط شده و علل انحطاط آنها ............................................................

الف ) سیر در احوال قوم عاد ...............................................................................

- تاریخچه قوم عاد ............................................................................................

- دلایل انحطاط و هلاکت قوم عاد .....................................................................

- سرانجام قوم عاد ...........................................................................................

- هلاکت قوم عاد درس عبرتی برای دیگر اقوام ...............................................

ب ) سیر در احوال قوم ثمود................................................................................

- چرا قرآن قوم عاد و ثمود را مثال می زند؟ ..................................................

ج ) سیر در احوال قوم سبأ...................................................................................

- هلاکت به خاطر کفران نعمت ..........................................................................

3- علم ..................................................................................................................

- سیر و تحصیل علم در قرآن کریم .................................................................

- سیر و تحصیل علم در روایات .......................................................................

4- جهاد ................................................................................................................

- جهاد نوعی سیر .............................................................................................

- جنگ موته نمونه ای از جهاد ..........................................................................

- جنگ تبوک جهادی همراه با سیر ...................................................................

5- هجرت .............................................................................................................

- هجرت یکی از مصادیق سیر ..........................................................................

- هجرت از بلاد کفر ..........................................................................................

فصل سوم : آداب و بایسته های اخلاقی سفر

- مقدمه ..............................................................................................................

- آداب قبل از سفر ............................................................................................

1- انتخاب مقصد و هدف .....................................................................................

2- انتخاب همراه .................................................................................................

3- رد امانت .........................................................................................................

4- انتخاب جانشین و سرپرست ..........................................................................

آداب زمان خروج .................................................................................................

1- تعیین زمان خروج ..........................................................................................

2- آغاز سفر با دعا و صدقه .............................................................................

آداب حین سفر .....................................................................................................

1- انتخاب رهبر ...................................................................................................

2- اخلاق در طول سفر ........................................................................................

آداب رسیدن به مقصد .........................................................................................

- به جای آوردن شکر .......................................................................................

- انتخاب مکان مناسب .......................................................................................

نتیجه .....................................................................................................................

فهرست منابع ........................................................................................................

فصل اول

دیدگاه قرآن نسبت به سیرو سیاحت

پیشگفتار

همانطور که می دانیم سیر و سیاحت منشأ بسیاری از آثار مادی و معنوی و همچنین زمینه ساز پیشرفتهای فردی واجتماعی است.

از جمله عواملی که در شکل گیری تمدن و پیشرفت و مدنیت، در جوامع مختلف بشری موثر بوده مساله ارتباطات و شیوه های مختلفی است که انسان برای برقراری ارتباط با سایر افراد جامعه یا جوامع به کار می برده.

اصولاً زندگی فردی در جامعة امروزی بدون رابطه با دیگران امکان پذیر نیست یا اگر باشد بسیار مشکل است در صورتی که انسان بخواهد از منافع و فوایدی که در سایر محیط ها فراهم گردیده استفاده نماید باید با آنها ارتباط برقرار کند، و از آنجا که سیر وسیاحت یکی از عامترین و رایجترین راههای برقراری ارتباط با سایر ملت‌ها می‌باشد، در بیشتر کشورها توجه به توسعه و گسترش راهها و تأمین وسایل ارتباطی یکی از مسایلی است که دولت ها اهتمام و توجه زیادی به آن دارند.

در قرآن کریم به سیر و سیاحت و گردش در روی زمین بسیار سفارش شده است و در آیات متعددی بدان پرداخته است. آیاتی که مستقیماً به سیر اشاره کرده اند جمعاً چهارده آیه و در دوازده سوره می باشد. دریکی از این آیات واژة سیر به معنی عام آن نمی‌باشد.^{^[1]} و در دوازه آیه خداوند اشاره صریح می کند به گردش و سیر در زمین و عبرت گرفتن از گذشتگان و در یک مورد نیز دعوت به تفکر درباره خلفت می کند.

به این ترتیب می توان گفت آیات سیر دو گونه اند گونه ای که سیر وسیاحت را برای عبرت و گردش در آثار گذشتگان را بیان می کند، که بیشترین آیات «سیر» در این دسته جای می گیرند مانند «قُل سِیرُوا فِی الاَرضِ ثُمَّ انظُروا کیفَ کانَ عاقِبَةُ المکذِّبینَ»^{^[2]} و «قَد خَلَتْ مِن قَبلِکُمْ سُنَنٌ فَیسروا فِی الارضِ فانظروا کیفَ کانَ عاقِبَةُ المُکذِّبینَ»^{^[3]} ( پیش از شما سنت هایی وجود داشت، پس در روی زمین گردش کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان چگونه بود) و گونه دوم که هدف از سیر را تفکر در چگونگی شروع خلقت بیان می کند و می فرماید : « قُل سیرُوا فِی الاَرضِ فَانظُروا کیفَ بَدَأَ الخَلْقَ ثُمَّ اللهُ یُنشیءُ النّشاةَ الآخِرَةَ إنَّ اللهَ علی کُلِّ شَیءٍ قَدیرٌ»^{^[4]}

( بگو: در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است؟ سپس خداوند جهان آخرت را ایجاد می کند؛ یقیناً خدا بر هر چیز توانا است.)

در مفهوم سیر و سیاحت می توان قایل به توسعه شد و چون ( همانطور که در قرآن کریم نیز بدان اشاره شده) هدف از سیر مشاهده و عبرت گرفتن است، لزوماً سیر و سیاحت محدود به سیر مکانی نمی شود و هر آنچه که انسان و روح وی را به حرکت واداشته و به گردش می برد نوعی سیر محسوب می شود. در این باره کرسی موریسن می گوید: «‌قوه تخیل یکی از مهمترین مواهبی است که به انسان عطا شده است. با این قوه انسان می تواند به هر کجا که میل داشته باشد آناً سفر کند. خطیبی زبردست می تواند مستعمین خود را در عالم تخیل با خود همراه ببرد و اگر فی المثل از جزایر هند شرقی بحث کند و خود او آن جزایر را به چشم خیال ببیند، آن وقت شنوندگان او هم سنگهای مرجانی و رنگهای متغیر اقیانوس و آسمان لاجوردی و درختان نخل و جنگلهای انبوه مناطق حاره را با آبهای زلال و آینه فام برکه ها و دریاچه های آن می بیند و اگر قوه تخیل او قوی تر باشد مستعمین وی حتی اعماق ژرف ترین آبگیرها را به چشم مشاهده می کنند.»^{^[5]}

یقیناً‌ در قرآن کریم نیز نوع خاصی از سیر مدنظر نیست بلکه سیاحت به معنی عام آن مطرح است و هر سیاحتی که قادر باشد اطلاعاتی در دسترس ما قرار داده و عبرت و در نتیجه تفکر در سرانجام و عاقبت این جهان و انسان به همراه داشته باشد، به طوریکه بتوان بهره ای از آن برد و به سعادت رسید، می تواند در این حیطه قرار گیرد.

بدین ترتیب مواردی از جمله : مخابرات، مکاتبات، کامپیوتر، مطالعه و .. هم می تواند مشمول بحث سیر و سیاحت قرار گیرد و نوعی سیر به شمار آید. به طوریکه از تمام این امکانات می توان اطلاعاتی مربوط به دیگر نقاط جهان بدست آورد.

از جمله فوایدی که ابزارهای جدید برای سیر و سیاحت دارند اینست که در مدتی کوتاه ما را به هر کجا که بخواهیم سیر می دهند و هر گونه اطلاعاتی ازگذشته تا امروز را در اختیار ما قرار می‌دهند و لزومی ندارد برای سفر و کسب عبرت بار سفربندیم و سختی های راه را تحمل کنیم.

و بالاخره باید بگوییم قرآن بهترین خطیبی است که مستمعین خود را با آیات الهی خود به هر کجا بخواهد می برد و تصویرهایی واقعی از گذشته و آینده در برابر ذهن بیدارشان نمایان می کند و آنها را به تفکر وا می دارد.

الف – اهمیت و ضرورت سیر در قرآن کریم

در آیات سیر مشاهده می شود که مکرراً‌خداوند انسانها را به سیر وعبرت گرفتن از سرانجام کافران، تکذیب کنندگان آیات الهی و رسالت انبیاء ، منکران معاد و جباران و زورگویان، دعوت می کند. در اینجا این سوال مطرح می شود که ضرورت این همه تکرار چیست؟ و چه چیزی در سیر نهفته است که باعث تأکید فراوان قرآن روی این مساله شده است؟

در این بخش برآنیم که به اختصار به بعضی از ضرورتها و اهمیتهای سیر در قرآن کریم بپردازیم:

1- اتمام حجت

سنت الهی همه جا این بوده که به قدر کافی مهلت برای تجدید نظر و بیداری و آگاهی بدهد، حوادث دردناک، و وسائل رحمت را یکی پس از دیگری می فرستد، تهدید می کند، تشویق می کند، اخطار می نماید تا حجت بر همه تمام شود. ولی هنگامی که این مهلت به پایان رسید سرنوشت قطعی دامنشان را خواهد گرفت، دیر یا زود، به خاطر مصالح تربیتی، ممکن است، اما به اصطلاح سوخت و سوز ندارد. آیا توجه به همین واقعیت کافی نیست تا همگان از سرنوشت گذشتگان عبرت گیرند و از مدت مهلت الهی برای بازگشت و اصلاح ، استفاده کنند؟ آیا باید باز هم نشست تا سرنوشت شوم اقوام گمراه و ستمگر پیشین درباره خود ما نیز تکرار شود و به جای اینکه از پیشینیان عبرت بگیریم، عبرتی شویم برای آیندگان.^{^[6]}‌

2- هدایت بخشی

یکی از راههای بیداری و هدایت بخشی انسانها مطالعه در تاریخ پیشینیان است. آیات سیر نیز در این باره مرتباً انسانها را تشویق به مشاهده و مطالعه آثار گذشتگان می کنند: « سیروا فِی الأرضِ فَانظُروا کیفَ کانَ عاقبةُ الَّذینَ مِن قَبلُ کانَ اَکْثَرُهُم مشرِکینَ»^{^[7]} بگو : « در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند چگونه بود! بیشتر آنها مشرک بودند.»

نقش هدایت گری سرنوشت گذشتگان در این آیه به خوبی بیان شده است که می فرماید : ‌«أفَلَم یَهدِ لَهُم کم اَهَلکنا قَبلهم من القرون یَمِشونَ فی مساکِنهِم انَّ فی ذلکَ لَآیاتٍ لِاُولی النُّهَی»^{^[8]}

( آیا برای هدایت آنان کافی نیست که بسیاری از نسلهای پیشین را هلاک نمودیم. و اینها در مسکنهای آنان راه می روند؟ مسلماً در این امر، نشانه های روشنی برای خردمندان است.)

3- پند و اندرز برای مؤمنان

سرگذشتها و تاریخ های بیان شده در قرآن را نباید سرسری شمرد و یا به عنوان یک سرگرمی از آن برای شنوندگان استفاده کرد چرا که مجموعه‌ای است از بهترین درسهای زندگی در تمام زمینه‌ها و راهگشایی است برای همه انسانهای «امروز» و «فردا».^{^[9]}

بعضی از آیات سیر انسان را به عبرت گرفتن از اقوامی دعوت می کنندکه دارای توان و نیروی زیادی بودند ولی با این حال به خاطر کفرشان خداوند آنها را هلاک کرد: « اولم یسیروا فی الأرضِ فَیَنظُروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الَّذینَ مِن قَبلِهِم کانوا أشدَّ مِنهُم قُوَّةً و أثاروا الْأرضَ و عَمَروها »^{^[10]}

که این آیات علاوه بر کسب عبرت برای مومنان می تواند جنبه پند و موعظه داشته باشد چرا که خداوند می فرماید: « و کُلّاً نَقُصُّ عَلَیکَ مِن اَنباءِ الرُّسُلِ ما نُثَّبتُ بِه فؤادکَ و جاءَکَ فی هذِهِ الحقُّ و موعظةٌ و ذِکری للمؤمنینَ»^{^[11]}

( ما از هر یک از سرگذشتهای انبیا برای تو بازگو کردیم، تا به وسیله آن قلبت را آرامش بخشیم و در این برای تو حق، و برای مومنان موعظه و تذکر آمده است. )

4- آیینه عبرت

عبرت گرفتن از زندگی دیگران از تجربه های شخصی مهمتر و پرارزشتر است، زیرا در این تجربه ها باید انسان زیانهایی متحمل شود تا مسائلی بیاموزد ولی در عبرت گرفتن از زندگی و تجارب دیگران انسان بی آنکه متحمل سوخت و زیانی شود ، توشه گرانبهایی می اندوزد.

دستور قرآن کریم در زمینه «سیر در الارض» منطبق بر کاملترین شیوه هایی است که امروزه بشر برای مطالعات خود به دست آورده است و آن اینکه پس از فراگرفتن مسایل در کتابها دست شاگردان را می گیرند و به سیر در ارض و مطالعة شواهد عینی آنچه خوانده اند می برند.^{^[12]}

سرگذشت انسانها همانگونه که در آیات سیر مورد تأکید واقع شده اند، (فانظروا کیف کان عاقِبةُ المُکذّبیِن)^{^[13]} آیینه ای است که می توان عوامل پیروزی و شکست، کامیابی و ناکامی، خوشبختی و بدبختی سربلندی و ذلت و خلاصه آنچه در زندگی انسان ارزش دارد و آنچه بی ارزش است، در آن دید، آیینه ای که عصاره تمام تجربیات اقوام پیشین و رهبران بزرگ در آن به چشم می خورد و مشاهدة آن عمر کوتاه مدت هرانسان را به اندازه عمر تمام بشریت طولانی می کند.

ولی تنها اولوالالباب و صاحبان مغز واندیشه هستند که توانایی مشاهده این نقوش عبرت را بر صفحه این آیینه عجیب دارند.^{^[14]}

که : ( لَقَدْ کانَ فی قَصَصِهِم عبرةٌ لِاُولیِ الالبابِ)^{^[15]}

ب – مخاطبان سیر در قرآن کریم

خطاب در بیشتر آیات سیر به معنی عام آن است و در بعضی آیات به مشرکان، کافران، ظالمان نسبت داده شده است. ولی از آنجا که قرآن کتاب هدایت برای همة افراد بشر در همة زمانها و مکانهاست خطاب سیر در این آیات جنبة عام دارد. و منافاتی هم ندارد که در زمان نزول آن خاص قوم پیامبر صلی الله علیه و آله مدنظر بوده یا مشرکان و …

همانطور که قبلاً بیان شد در سیزده آیه از قران کریم به طور صریح به مساله سیر اشاره شده است در این بخش برآنیم به بررسی مخاطبان این آیات از دیدگاه بعضی از مفسران بپردازیم.

1- «قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِکُمْ سُنَنٌ فَسیروا فی الأرضِ فَانظُروا کَیْفَ کانَ عاقِبَةُ الْمُکَذِبینَ»^{^[16]}

( پیش از شما سنتهایی وجود داشت هر قوم طبق اعمال و صفات خود سرنوشتهایی داشتند که همانند آنرا شما نیز دارید ) سپس در روی زمین گردش کنید و ببینید سرانجام تکذیب کنندگان ( آیات خدا ) چگونه بود.)

الف ) تفسیر نمونه خطاب در این آیات را متوجه مسلمانان می داند و می گوید : قرآن مجید به مسلمانان دستور می دهد : « بروید در روی زمین بگردید و در آثار پیشینیان و ملتهای گذشته و زمامداران و فراعنة گردنکش و جبار دقت کنید و بنگرید پایان کار آنها که کافر شدند و پیامبران خدا را تکذیب کردند و بنیان ظلم و فساد را در زمین گذاردند چگونه بود و سرانجام کار آنها به کجا رسید.»^{^[17]}

ب ) علامه خطاب در کلمه (سیروا) را عام گرفته و چنین می گوید :«‌سنن جمع سنه و به معنای طریقه است که جامعه در آن سیر می کند و امر به گردش در زمین و دیدن آثار پیشینیان ، از ملتهای گذشته و پادشاهان و فراعنة گردنکش به جهت عبرتی است که در دیدن آثار آنان وجود دارد.»^{^[18]}

ج ) صاحب مجمع البیان نیز خطاب در این آیه را عام دانسته است.^{^[19]}

2- « قُل سیروا فی الأرضِ ثُمَّ انظُرُوا کَیفَ کانَ عاقِبةُ المُکذّبینَ»^{^[20]}

( بگو روی زمین گردش کنید، سپس بنگرید سرانجام آنها که آیات الهی را تکذیب می کردند چه شد؟)

الف) تفسیر نمونه خطاب این آیه را افراد لجوج و خودخواه می داند و می گوید : «(قرآن) به پیامبر (ص) دستور می دهد که به آنها سفارش کند، در زمین به سیر و سیاحت بپردازند و عواقب کسانی که حقایق را تکذیب کردند با چشم خود ببینند شاید بیدار شوند.» ^{^[21]}

ب) طبرسی در مجمع نیز خطاب در این آیه را امت پیامبر صلی الله علیه و آله می داند.^{^[22]}

ج) علامه ( با توجه به ترجمه) خطاب را عام گرفته است.^{^[23]}

3- «… اَفَلَم یَسیروا فِی الأرضِ فَیَنظُروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الّذینَ مِن قَبلِهم…»^{^[24]}

( آیا در زمین سیرنکردند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از آنها بودند چه شد؟!)

الف ) تفسیر نمونه : مخاطب آیه را مخالفان دعوت حضرت محمد صلی الله علیه و آله دانسته و می گوید : « برای اینکه اینها بدانند سرانجام مخالفت هایشان با دعوت تو که دعوت به سوی توحید است چه خواهد بود، خوبست بروند و آثار پیشینیان را بنگرند.»^{^[25]}

ب) المیزان : علامه می گوید : جمله ( افلم یسیروا فی الارض) امت پیغمبر را انذار می کند. یعنی همان انذاری که امتهای گذشته را با آن انذار نمود، آنان نشنیدند و در نتیجه وزرُوبال کار خود را چشیدند.^{^[26]}

ج ) مجمع ، خطاب آیه را به مشرکان زمان حضرت محمد صلی الله علیه و آله دانسته است.^{^[27]}

4- (…فَسیروا فِی الْأرضِ فانْظُروا کیفَ کانَ عاقِبَةُ المُکذّبینَ»^{^[28]}

( …پس در روی زمین بگردید و ببینید عاقب تکذیب کنندگان چگونه بود.)

الف ) نمونه خطاب در آیه را عام و یک دستور عمومی برای بیدار کردن گمراهان و تقویت روحیة هدایت یافتگان بیان کرده است.^{^[29]}

ب ) المیزان می گوید: از ظاهر سیاق بر می آید که خطاب در کلمه «سیروا = سیر کنید» به کسانی است که شرکت ورزیده و می گفتند « اگر خدا می خواست چیزی غیر از او نمی پرستیدیم» و التفات از غیب به خطاب به ایشان برای بهتر تأثیر کردن سخن و تثبیت کلام و اتمام حجت بوده است.^{^[30]}

ج ) مجمع خطاب را عام می داند.^{^[31]}

5- «اَفَلَم یَسیروا فِی الأرضِ فَتکونَ لَهُمْ قُلوبٌ یَعقلِونَ‌بِها اَوْ ءاذانٌ یَسْمعونَ بِها فإنّها لا تَعمی الْابصارُ و لکن تعمیَ القُلوبُ الَّتی فِی الصُّدورِ»^{^[32]}

( آیا آنان در زمین سیر نکردند تا دلهایی داشته باشند که حقیقت را با آن درک کنند یا گوش هایی که با آن بشنوند؟ چرا که چشمهای ظاهر، نابینا نمی شود، بلکه دلهایی که در سینه‌هاست کور می شود.»

الف ) نمونه : خطاب به ظالمان است. از آنجا که در آیات گذشته سخن از اقوام ظالم وستمگری بود که خداوند آنها را به کیفر اعمالشان رسانید و شهر و دیارشان را ویران ساخت. در این آیه به عنوان تأکید روی این مساله می گوید:

(آیا آنها در زمین سیر نکردند…) ^{^[33]}

ب) المیزان : خطاب به مردم است : «‌در این آیه مردم را ودار می کند به اینکه از سرگذشت این قراء و شهرها که هلاک و ویران شدند و از این آثار معطله و قصور مشیده که امت های گذشته از خود به یادگار گذاشته اند عبرت گیرند.»^{^[34]}

ج ) مجمع خطاب را قوم حضرت محمد صلی الله علیه و آله می داند.^{^[35]}

6-«قُل سیروا فِی الأرضِ فَانظُروا کیفَ کانَ عاقبةُ المُجرِمینَ»^{^[36]}

( بگو : در روی زمین سیر کنید و ببینید عاقبت کار مجرمان به کجا رسید!)

الف ) نمونه، خطاب را متوجه کفار می داند و می گوید :« در آیات گذشته سخن از انکار معاد از سوی کفار متعصب بود که با سخریه و استهزاء رستاخیز را تکذیب می کردند از آنجا که بحث منطقی با چنین قوم لجوجی بیهوده بوده است بعلاوه دلایل فراوانی برای معاد در آیات دیگر قرآن اقامه شده، دلایلی که حتی در زندگی روزمره در جهان گیاهان ، در عالم جنین و مانند آن مشاهده می شود، لذا در آیات مورد بحث به جای اینکه دلیلی برای آنها ذکر کند آنها را به مجازاتهای الهی که در پیش دارند تهدید وانذار می کند.»^{^[37]}

ب ) المیزان : خطاب روی مشرکین است. « در این جمله خدایتعالی دستور می دهد تا مشکرین را در برابر انکار بعثت، تهدید و انذار کند و دستور شان دهد که در زمین سیر کنید و عاقبت مجرمینی که انبیاء را تکذیب کردند و انذار آنان از روز قیامت را به هیچ گرفتند، ببینند، چون نظر و تفکر در عاقبت امر ایشان، آنطور که خانه های خرابشان و آبادیهای ویران و خالیشان دلالت می کند برای صاحبان بصیرتی که بخواهد عبرت بگیرد کافی است.^{^[38]}

ج) مجمع خطاب را متوجه کافران می داند.^{^[39]}

7- « قل سیروا فِی الارضِ فَانظُروا کیفَ بَدَأ الخَلقَ‌ ثُمَّ اللهُ یُنشیءُ النَّشاةَ الآخِرةَ اِنّ اللهَ علی کلِّ شیءٍ قَدیرٌ»^{^[40]}

( بگو : « در زمین بگردید و بنگرید خداوند چگونه آفرینش را آغاز کرده است؟» سپس خداوند جهان آخرت را ایجاد می کند، یقیناً خدا بر هر چیز توانا است.)

الف ) نمونه : خطاب آیه به مردم است و مردم را به سیر آفاقی در مساله معاد دعوت می کند. در حالیکه آیه قبل بیشتر جنبة سیر انفسی داشت.

می فرماید : « بگو بروید و در روی زمین سیر کنید انواع موجودات زنده را ببینید، اقوام و جمعیتهای گوناگون را با ویژگی‌هایشان ملاحظه کنید و بنگرید خداوند آفرینش نخستین آنها را چگونه ایجاد کرده است پس همان خداوندی که قدرت بر ایجاد این همه موجودات رنگارنگ و اقوام مختلف دارد، نشاه آخرت را ایجاد می کند چرا که او با خلقت نخستین، قدرتش را بر همگان ثابت کرده است. و خداوند بر هر چیزی قادر و توانا است.»^{^[41]}

ب ) المیزان : مخاطب این آیه مشرکین هستند وبه رسول خدا صلی الله علیه و آله دستور می دهد با آنها اتمام حجت کند و به سیر در زمین ارشادشان نماید تا بفهمند کیفیت آغاز خلقت و ایجاد ایشان با اختلافی که در طبیعتهای خود دارند وتفاوتی که در رنگها و اشکالشان هست، چگونه بوده و چگونه خدا آنها را بدون الگو ونقشه قبلی و بدون حساب و عددی معین و یا نیرویی مثل هم آ‏فریده، این طرز فکر دلیل قاطعی است بر اینکه قدرت او حساب واندازه ندارد وقتی چنین است نشاه آخرت را هم مانند نشاه اول خلق می کند.^{^[42]}

ج ) مجمع البیان : خطاب آیه را بت پرستان می داند و در ترجمه می گوید : « بگو ای محمد! به این بت پرستان بگردید در روی زمین ( و به مناطق آن مسافرت کنید) تا بنگرید چگونه خداوند آفرینش جهان را پدید آورد و آثار پیشینیان خود را بجوئید که (براثر گناه و نافرمانی) کارشان به کجا کشید تا عبرتی شده و برخداوند ایمان آورید.»^{^[43]}

8- «‌اَوَلَمْ یسیروا فِی الأرضِ فَیَنظُروا کیفَ کانَ عاقبةُ الذینَ مِن قَبلهِمِ کانوا أشدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً و أثاروا الارضَ وَ عَمَروهآ اَکثَرَ مِمَّا عَمَروها …»^{^[44]}

(آیا در زمین گردش نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنان بودند چگونه بود؟ آنها نیرومندتر از اینان بودند و زمین را بیش از اینان دگرگون ساختند و آباد کردند…»

الف ) نمونه : خطاب آیه مشرکان و دنیا پرستان هستند.^{^[45]}

ب) المیزان : بعد از آنکه فرمود بسیاری از مردم به معاد کافرند و چون با کفر به معاد این حق لغو می شود: لذا دنبالة آن سرگذشت امت های کافر گذشته را خاطر نشان ساخت، باشد که از شنیدن، آن عبرت گرفته و از کفر دست بردارند.^{^[46]}

ج) مجمع البیان: خطاب وهشداری است به منکران معاد.^{^[47]}

9- «قُل سیروا فِی الأرضِ فَانظُروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الذینَ مِنْ قَبلُ کانَ أکثَرُهم مشرِکینَ»^{^[48]}

( بگو : «در زمین سیر کنید و بنگرید عاقبت کسانی که قبل از شما بودند چگونه بود ! بیشتر آنها مشرک بودند»)

الف ) نمونه : خطاب در آیه مردم هستند : برای اینکه مردم شواهد زنده ای را در مساله ظهور در زمین به خاطر گناه انسانها با چشم خود ببینند دستور « سیر در ارض» را می‌دهد.^{^[49]}

ب) المیزان : علامه نیز خطاب را به مردم می داند و می گوید : « در این آیه شریفه رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم را مامور می کند به اینکه به مردم دستور دهد در زمین سیر کنند وسرانجام و آثار باقیمانده اقوام گذشته را ببینند که چگونه خانه هایشان خراب گشته و آثارشان محو شد و تا آخرین نفر منقرض شدند و نسلشان قطع گشت و دچار انواع گرفتاریها و بلاها شدند، به خاطر اینکه بیشتر شان مشرک بودند پس خداوند جزای بعض کرده‌هایشان را به ایشان چشانید، تا شاید عبرت گیرندگان عبرت گیرند و در نتیجه به سوی توحید برگردند.» ^{^[50]}

ج ) مجمع نیز خطاب را در این آیه عام دانسته است و همچنین می گوید : از اینکه (سیروا) به لفظ امر استعمال شده از باب عظمت مطلب است نه آنکه در واقع امر باشد.^{^[51]}

10- « اَوَلَم یَسیروا فِی الأرضِ‌ فَینظُروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الذّینِ من قَبلهِمِ‌و کانوا أشَدَّ مِنهُم قوَّةً»^{^[52]}

( آیا آنان در زمین نگشتند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از آنها بودند چگونه بود؟!‌همانها که ازاینان قویتر بودند. )

الف : نمونه، خطاب آیه را گروه مشرک و مجرم می داند : «‌گروه مشرک و مجرم را به پیگیری آثار گذشتگان وسرنوشتی که به آن گرفتار شدند دعوت می کند تا آنچه را از تاریخ دربارة آنها شنیده‌اند با چشم در سرزمین های متعلق به آنها و در لابه لای آثارشان ببینند. تا بیان به عیان تبدیل گردد.»^{^[53]}

ب ) المیزان: خطاب آیه مشرکین مکه هستند : « این آیه شریفه برای سنت جاری در امت های گذشته ، شاهد می آورد و می فرماید که : امتهای گذشته با این که از مشرکین مکه قوی تر بودند ، با این حال خداوند آنها را به کیفر مکر و تکذیبشان بگرفت، این آیه تتمه بیان است تا مشرکین مکه را بیشتر انذار و تخویف کرده باشد.»^{^[54]}

ج ) مجمع : صاحب مجمع نیز خطاب دراین آیه را کفار می داند و می گوید: «اَوَلَم یَسیروا فِی الأرضِ »یعنی : آیا این کفاریکه انکار هلاک شدن امتهای گذشته را کردند در روی زمین سیر و گردش نمی کنند. سپس ببینید چگونه خدا هلاک و نابود نمود تکذیب کنندگان قبل از ایشان مانند قوم لوط و عاد و ثمود را پس عبرت و پند بگیرید بسبب ایشان^{^[55]}

11- «اَوَلَم یَسیروا فِی الأرضِ فَینظُروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الّذین کانوا مِن قَبْلِهِم کانوا هُم اَشَدَّ مِنهُم قوةً وءاثاراً فی الأرضِ فَأخَذَهُمُ الله بِذُنوبِهِم وما کان لَهُمْ مِنَ اللهِ منِ واقٍ»^{^[56]}

( آیا آنها روی زمین سیر نگردند تا ببنید عاقبت کسانی که پیش از آنان بودند چگونه بود؟ آنها در قدرت و ایجاد آثار مهم در زمین از اینها برتر بودند. ولی خداوند ایشان را به گناهانشان گرفت و در برابر عذاب او مدافعی نداشتند.»

الف ) نمونه، خطاب را روی مردم دانسته و می گوید: ( مردم را به مطالعة حالات پیشینیان و از جمله وضع فرعون و فرعونیان دعوت می کند.) و در ادامه وضع فرعونیان را چنین شرح می دهد: آنچنان حکومت قوی و لشکر عظیم و تمدن مادی درخشان داشتند که زندگی مشرکان مکه در برابر آنها بازیچه‌ای بیش نیست. و تعبیر به «اَشَدَّ منهم قُوةً» هم قدرت سیاسی و نظامی آنها را بازگو می کند و هم قدرت اقتصادی و احیاناً قدرت علمی را. و تعبیر به « آثارا فی الارض» ممکن است1- اشاره به پیشرفت عظیم کشاورزی آنها باشد با توجه به (روم /9) 2- اشاره به ساختمانها و بناهای محکمی که بعضی از اقوام پیشین در دل کوهها و در میان دشتها بنا می کردند با توجه به (شعراء/ 128 و129).^{^[57]}

ب ) المیزان ، خطاب را به مردم می داند و معنای آیه را چنین بیان می کند: « چرا این مردمی که ما پیامبر به سویشان گسیل داشتیم به سیر در زمین نمی پردازند تا به نظر تفکر و عبرت گیری بنگرند که عاقبت مردمی که قبل از ایشان می زیسته اند چگونه بود و…»^{^[58]}

ج ) مجمع ، خطاب را به کافران می داند و می گوید :« خداوند کافران را به نظر کردن متنبه ساخته و فرموده است : ( اولم یسیروا فی الارض (…»^{^[59]}

12- «اَفَلَم یَسیروا فِی الأرضِ فَیَنظروا کیفَ‌کان عاقِبةُ‌ الّذینَ من قَبلِهِم کانوا أکثَرَ مِنْهُم و أشدَّ قُوَّةً و ءاثاراً فِی الأرضِ فَمآ اَغنی عَنهم ما کانوا یَکسِبونَ»^{^[60]}

(آیا روی زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که پیش از آنها بودند چه شد؟! همانها که نفراتشان از اینها بیشتر ونیرو و آثارشان در زمین فزونتر بود، اما هرگز آنچه را بدست می آوردند نتوانست آنها را بی نیاز سازد.)

الف ) نمونه ، مورد خطاب آیه را افراد لجوج و کافران مستکبر می داند که آیه با تهدیدهای شدید و توأم با استدلال و منطق پایان کار آنها را به وضوح بیان می کند.^{^[61]}

ب ) المیزان ، مورد خطاب آیه را مشرکین می داند و می گوید : «این آیة شریفه مشرکین را ملامت می کند و آنان را به سرگذشت امتهای سابق و سنت قضای الهی که در آن امت‌ها جریان داشت توجه می دهد.»^{^[62]}

ج ) مجمع البیان،با توجه به آیه قبل ( وَ یُریکُم آیاتِهِ فَأیَّ ءایاتِ اللهِ تُنکِرونَ)^{^[63]}

مورد خطاب در آیه را کافران می داند.^{^[64]}

13- أفَلَم یَسیروا فِی الأرضِ فَینظروا کیفَ کانَ عاقِبةُ الّذینَ من قَبلِهِم دَمَّرَ اللهُ عَلَیهِم و للکافرینَ أمثالُها»^{^[65]}

(آیا در زمین سیر نکردند تا ببینند عاقبت کسانی که قبل از آنان بودند چگونه بود؟ خداوند آنها را هلاک کرد و برای کافران امثال این مجازاتها خواهد بود.)

الف) نمونه : مورد خطاب در آیه را ظالمان می داند و می گوید : « از آنجا که قرآن مجید در بسیاری از موارد نمونه های حسی را به ظالمان سرکش ارائه می دهد در اینجا نیز آنها را به مطالعة احوال اقوام گذشته دعوت کرده می فرماید: (آیا آنها سیر در زمین نکردند(…»^{^[66]}

ب ) المیزان : خطاب آیه را به کفار عهد رسول الله صلی الله علیه و آله می داند و می گوید : معنای آیه اینست که «‌ای محمد ! آنها که به تو کفر می ورزند امثال این عقوبتها و یا عاقبت ها را دارند»^{^[67]}

ج ) مجمع البیان نیز مورد خطاب آیه را کفار می داند.^{^[68]}

نتیجه

به طور کلی می توان گفت، خطاب در آیات سیر دو گونه است یک دسته به صورت امر (قل سیروا)^{^[69]} به پیامبر صلی الله علیه و آله دستور می دهد که همه انسانها را به سیر و مشاهده احوال گذشتگان فراخوان، ودسته دیگر به صورت پرسش (افلم یسیروا/ اولم یسیروا)^{^[70]} ، علاوه بر عامه مردم ، بیشترین خطابشان روی مشرکان و کافران و ظالمان است، که با توجه به اینکه آنها عاقبت مکذبان را مشاهده می کنند باز هم راه کفر و عصیان را در پیش گرفته و خود را به هلاکت
می اندازند.

فصل دوم

اهداف ومصادیق سیر وسیاحت

مقدمه

در فصل گذشته در باب اهمیت و ضرورت سیر وهمچنین مخاطبان سیر مطالبی بیان شد. دانستیم سیر می‌تواند عامل هدایت، خداشناسی، کسب عبرت وتجربه و نیز پند و اندرز برای مومنان باشد. و درباره مخاطبان سیر به این نتیجه رسیدیم که تمامی آیات سیر عام بوده و همه مردم را به سیر و تفکر در چگونگی سرانجام تکذیب کنندگان آیات الهی تشویق می‌کند، پس با توجه به این آیات وظیفه تمامی انسانها است که برای کسب معرفت وتشخیص راه از بی راهه به سیر و مطالعه در آثار گذشتگان و مشاهده آیات الهی بپردازند تاشاید رستگار شوند. سیر در ارض می‌تواند به دو گونه صورت پذیرد یکی حرکت جسمانی در روی زمین و مشاهده موجودات و آثار مختلف آنها و دیگر حرکت فکری و مطالعه درباره این موجودات جهان[71]‌ و برای هر یک از این دو گونه سیر اهدافی متصور است. از جمله اهدافی که در این فصل بدانها پرداخته شده مشاهده آیات الهی در مصنوعات ومخلوقات به منظور عبرت گرفتن و کسب معرفت، عبرت از اقوام وملل گذشته، کسب علم،‌ جهاد وهجرت می‌باشد.

بدیهی است برای سیر اهداف زیادی می‌توان نام برد که این تحقیق گنجایش پرداختن به همگی آنها را ندارد.

1-مشاهده آیات و نشانه‌های الهی درمخلوقات و مصنوعات

قدرت لایزال خداوندی در جای جای این جهان به صور مختلف خودنمایی کرده و توجه افکار جزم اندیش را به خود معطوف داشته است.

یکی از راههای پی بردن به قدرت الهی مشاهده آیات ونشانه‌های خداوند از طریق سیر وسیاحت است همانطور که قبلا بیان شد، سیر به دو گونه جسمی و فکری قابل انجام است که از هر دو گونه سیر می‌توان برای رسیدن به این اهداف بهره برد.

از جمله مصادیق سیر جسمی وفکری به ترتیب سیر در آفاق و انفس است. تشویق به این سیرها در این آیه از قرآن کریم به خوبی مشهود است که می‌فرماید: «و فِی الأرضِ آیاتٌ لِلموقِنین و فی أنفُسِکم أفلا تُبصرونَ» «و در روی زمین آیاتی برای جویندگان یقین است و در وجود خود شما آیا نمی‌بینید؟!»[72]

در این قسمت به طور اختصار به سیر در آفاق و بعضی از نمونه‌های آن پرداخته شده است.

الف: سیر آفاقی

«جهان طبیعت که عالم آفاق است مورد توجه قرآن می‌باشد وخداوند نشانه‌های وجود خود را در آن قرار داده است تا انسانها با مشاهده آن پی به عظمت جهان آفرین ببرند.»[73]

آیات آفاقی انسانها را به مشاهده آیات و نشانه‌های خداوند در زمین دعوت می‌کنند. از آنجایی که این آیات قابل شمارش نیستند فقط به تعدادی از آنها اشاره‌ای گذرا شده است.

- سیر و مشاهده آسمانها و زمین

خداوند در قرآن کریم توجه انسانها را به آسمانها و زیباییهای آن و چگونگی خلقت کرات آسمانی ومخصوصا توجه انسانها را به عدم وجود ناموزونی‌ها در آسمان معطوف می‌کند که هم زیباست و هم محکم و منظم وهم خالی از عیب ونقص و می‌فرماید: «اَفَلَم یَنْظُروا الِی السَّماءِ فَوْقَهُم کیفَ بَنَیناها و زَیَّنّاها وَ مالَها مِنْ فُروج»[74] «آیا آنان به آسمان بالای سرشان نگاه نکردند که چگونه آن را بنا کردیم و چگونه آن را زینت بخشیده‌ایم و هیچ شکافی و شکستگی در آن نیست.؟»

همچنین در جای دیگر برای بیداری دلها وپیمودن راه توحید وخداشناسی همه انسانها را به مشاهده نظام آسمانها و زمین و مخلوقات پروردگار فراخوانده می‌فرماید: «اَوَلَم یَنْظُروا فِی مَلکوتِ السمواتِ ولأرضِ ما خَلَقَ اللهُ من شَیءٍ»[75]

یکی از مسایلی که درمشاهده آسمانها توجه انسان را به خود جلب می‌کند، ستارگان هستند. ستارگان در آسمان و طرز قرارگرفتن آنها برای انسان دنیای پر رمز ورازی تشکیل داده است.

انسانها از دیرباز علاقمند بوده اند اطلاعات بیشری پیرامون ستارگان و آسمان بدانند، از همین جا بود که علومی در این زمینه پدید آمد مانند علم نجوم.

اگر به آسمان وستارگان دقت کنیم می‌بینیم ستارگان با نظم خاصی در آسمان پراکنده شده‌اند. آیا این نظم دلیل وهدفی داشته است؟

یکی از دلایل این نظم و هماهنگی را می‌توان از این آیه قرآن کریم بدست آورد که می‌فرماید: «وَعلاماتِ وَ بالنَّجمِ هُم یَهْتَدون»[76]‌. «و به وسیله ستارگان مردم هدایت می‌شوند»

از این آیه چنین نتیجه گرفته می‌شود که ستارگان وسیله‌ای برای شناختن و پیدا کردن راهها در شب هستند. شخص مسافر نیازمند علامت و نشانه ای است که بتواند به وسیله آن راه را پیدا کند و به سیر خود ادامه دهد. ستارگان در شب وقتی که علامت دیگری برای پیدا کردن راه یافت نمی‌شود وسیله مناسبی برای تشخیص مسیر می‌باشند حال این مسافر هر کجای زمین که باشد فرقی نمی‌کند چون با دانستن موقعیت خود نسبت به ستارگان می‌تواند راه را پیدا کند.

- سیر آفاقی برای مشاهده صنع الهی

سیر مشاهده مخلوقات خداوند ما را به اعتراف به عظمت و قدرت خداوند و خشوع در برابر او وامی‌دارد. و تفکر در این باره می‌تواند یکی از درهای رسیدن به معرفت الی الله باشد.

از آنجا که تمامی مخلوقات خداوند دارای پیچیدگی‌های خاص خود هستند، و درباره هر کدام می‌توان هزاران جلد کتاب نوشت، ما در این قسمت به مواردی چند که در قرآن کریم به آنها اشاره شده است می‌پردازیم.

الف: توجه به خلقت شتر:

از جمله مخلوقاتی که خداوند با اشاره روشن و صریح انسان را دعوت به مشاهده تفکر درباره خلقت آن می کند. شتر است،‌ چه رازو رمزهایی در خلقت این جانور وجود دارد که خداوند اینگونه خطاب به انسانها می فرماید: «اَفَلا یَنظُرونَ اِلی الْاِبِلِ کَیفَ خُلِقَت»[77]

«آیا به شتر نمی‌نگرند که چگونه آفریده شده است.» علامه دراین باره می‌گوید: این آیه منکرین ربوبیت خدایتعالی را نخست دعوت می کند به اینکه در کیفیت خلقت شتر نظر و دقت کنند که چگونه خلق شده وخدایتعالی آنرا چگونه از زمینی مرده و فاقد حیات و بی‌شعور به این صورت عجیب درآورده، صورتی که نه تنها خودش عجیب است بلکه اعضا و قوا و افعالش نیز عجیب است و این هیکل درشت را مسخر انسان ها کرده… . و انسان ‌ها از سواری و بارکشی و گوشت و شیر و پوست و کرکش و حتی از بولش و پشکلش استفاده می‌کنند، آیا هیچ انسان عاقلی به خود اجازه می‌دهد که احتمال معقول بدهد که شتر و این فوایدش به خودی خود پدید آمده باشد و در خلقت او برای انسان هیچ غرضی در کار نبوده و انسان هیچ مسئولیتی در برابر آن وسایر نعمتها ندارد؟ و اگر در بین همه تدابیر الهی و نعمت‌هایش خصوص تدبیر در خلقت شتر را ذکر کرده از این جهت است که سوره مورد بحث (غاشیه) در مکه نازل شده و جزء‌اولین سوره‌هایی است که به گوش مردم عرب می‌خورد و در مکه در آن ایام داشتن شتر از ارکان زندگیشان بوده.[78]

در تفسیر نمونه هفت ویژگی برای این حیوان ذکر شده است.[79]

1- از شتر هم برای باربری استفاده می‌شود و هم شیر و گوشتش قابل استفاده است.

2- از مقاومترین حیوانات اهلی است و با وجود بار سنگین با یک حرکت به روی پای خود می‌ایستد.

3- روزهای متوالی تشنگی را تحمل می‌کند و در مقابل گرسنگی بسیار مقاوم است.

4- مسافت‌های طولانی و صعب العبور را طی می‌کند و به این حیوان «کشتی بیابان » گویند.

5- هر گونه خار و خاشاکی را می‌خورد.

6- به خاطر پلکها وگوشها وبینی خاصی که دارد می تواند در طوفان‌های بیابان به حرکت خود ادامه دهد.

7- با وجود قدرت از رامترین حیوانات است.

در مجمع البیان آمده: «از حسن سوال از این آیه شد و به او گفتند : فیل که بزرگتر از شتر است در شگفتی،‌چرا خداوند نفرمود:‌ «افلا ینظرون الی الفیل کیف خلقت؟ »‌

گفت: اما فیل از خاطر و ذهن عرب دور است ومعهود به آن نیست و پس از فیل خوک است که عرب سوار بر آن نمی‌شود و گوشتش را نمی‌خورد و شیرش را نمی‌دوشد، ولی شتر از بهترین مال عرب و نفیس ترین چیزهاست و نزد ایشان هسته خرما می‌خورد و بچه می‌آورد و شیر می‌دهد، یک کودک افسار او را گرفته و با آن بزرگی جثه و هیکلش هر جا که خواهد او را می‌برد.»[80]

با توجه به تفاسیر نقل شده دریافت می‌شود که مثال به خلقت شتر به خاطر آشنایی و انس عرب با این حیوان است، نه اینکه دیگر مخلوقات از نظر آفرینش وخلقت کم از شتر داشته باشند بلکه تمامی مخلوقات خداوند دارای ویژگی‌ها و ظرافت‌های منحصر به فردی هستند که حکایت از قدرت آفریدگارشان دارد.

امام علی علیه السلام درباره پدیده های شگفت جانداران چنین می‌فرماید: «خداوند پدیده‌های شگفتی از جانداران حرکت کننده و بی‌جان وبرخی ساکن و آرام،‌ بعضی حرکت کننده و بی‌قرار، آفریده است و شواهد و نمونه‌هایی از لطائف صنعت گری و قدرت عظیم خویش به پا داشته چندان که تمام اندیشه‌ها را به اعتراف واداشته و سر به فرمان او نهاده اند.»[81]

ب: زنبور عسل

در مبحث قبل از شتر این حیوان بزرگ جثه عالم خلقت صحبت به میان آمد واکنون از زنبور عسل این جانور کوچک و پر رمز و راز بحث خواهد شد.

این حشره کوچک با نظمی که در زندگی خود دارد، یکی از نشانه‌های اعجاب آور خالق هستی، خداوند متعال است. و اگر بشر چشم حق بین خود را باز کرده با دیدی باز به حیات و نوع زندگی این جانور کوچک نگاه کند به معرفت حقیقی خواهد رسید.

خداوند متعال درآیاتی چند انسانها را به مطالعه درمورد زندگی این مخلوق عجیب دعوت می کند و می فرماید:‌ «و اَوْحی إلی رَبِّکَ إلَی النَّحلِ اَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبالِ بُیُوتاً و مِنَ الشَّجَرِ وَ مِمّا یَعرِشونَ ثُمَّ کُلی مِن کُلِّ الثَّمراتِ فَاسلُکی سُبُلَ رَبِّکَ ذُلُلًا یَخرجُ مِن بطونِها شرابٌ مختلفٌ الوانُهُ فیهِ شِفاءٌ لِلنّاسِ اِنَّ فی ذلک لایةً لقومٍ یَتَفکَّرونَ»[82]

«و پروردگار تو به زنبور عسل «وحی» نمود که «از کوهها و درختان و داربستهایی که می‌سازند خانه‌هایی برگزین پس از تمام ثمرات بخور وراه‌هایی را که پروردگارت برای تو تعیین کرده است به راحتی بپیما.»‌ از درون شکم آنها نوشیدنی بارنگهای مختلف خارج می‌شود که در آن شفا برای مردم است به یقین در این امر نشانه روشنی است برای جمعیتی که می‌اندیشد»

وحی در این آیات به معنی غریزه ای است که خداوند در جانداران مختلف آفریده است. [83]

در اینجا باید بگوییم غریزه‌ای که قرآن از آن به عنوان وحی یاد کرده فقط مربوط به زنبور عسل نیست واینکه چرا در قرآن فقط در مورد این حیوان به کار برده تفسیر نمونه چنین پاسخ می دهد: «امروز که زندگی زنبوران عسل دقیقا از طرف دانشمندان مورد بررسی عمیق قرار گرفته، ثابت شده که این حشره شگفت انگیز آنچنان تمدن و زندگی اجتماعی شگفت انگیزی دارد که از جهات زیادی بر تمدن انسان وزندگی اجتماعی او پیشی گرفته است… قرآن به طرز اعجاب آمیزی با کلمه «وحی»‌به این موضوع اشاره کرده است تااین واقعیت را روشن ‌سازد که زندگی زنبوران عسل را هرگز نباید با انعام و چهارپایان و مانند آنها مقایسه کرد، و شاید همین انگیزه ای شود به درون جهان اسرار آمیز این حشرة عجیب گام بگذاریم و به عظمت و قدرت آفریدگارش آشنا شویم و این است رمز دگرگون شدن لحن کلام در این آیه نسبت به آیات گذشته.»[84]

زنبور عسل حیوان متمدن

صاحب المیزان درباره زندگی مورچه و زنبور عسل چنین می گوید: «زیست شناسان در بسیاری از حیوانات مانند مورچه و زنبور عسل و موریانه آثار عجیبی از تمدن و نازک کاریهای ظریفی در صنعت و لطائفی در طرز اداره مملکت برخورده اند که هرگز نظایرآن جز در بعضی از ملل متمدن دیده نشده است. قرآن کریم هم در امثال آیه:‌ «وَ فِی خَلقِکُم وَمایَبُثُّ مِن دابَّةٍ آیاتٌ لقومٍ یومنون»[85]

- و در خلقت شما وسایر جنبندگان پراکنده آیاتی است برای مردم که یقین می‌کنند مردم مرا به شناختن عموم حیوانات و تفکر در کیفیت خلقت آنها وکارهایی که می کنند ترغیب نموده و در آیات دیگری به عبرت گرفتن از خصوص بعضی از آنها مانند چهارپایان و پرندگان و مورچگان و زنبور عسل دعوت کرده است.»[86]

زنبور عسل و تولید نسل

علاوه بر اعجاب آور بودن تمدن وزندگی زنبور عسل خود عسل نیز از مراحل ساخته شدن و شفا بخش بودن وتنوع رنگ بسیار قابل توجه وتامل است.

و اما درمورد تولید نسل در زنبوران عسل کرسی موریسن درکتاب راز آفرینش انسان اینگونه می گوید: «عمل تولید نسل زنبوران مستلزم سازمان مخصوص و مرتبی است که از جمله حجره‌های مخصوص و تخم های مخصوص لازم دارد و اثرات شگفت تغییر غذا نیز در آن موثر است. برای این کار زنبوران باید حس پیش بینی و تشخیص داشته باشند. وبتوانند اطلاعات وسیعی را که درباره غذا واثرات آن دارند بموقع اجرا بگذارند. این تشکیلات و این اطلاعات مخصوصا برای دوام و بقای زندگی اجتماعی لازم است و وسعت اطلاعات و مهارت زنبوران در این مورد مسلماً بعد از آغاز زندگی اجتماعی آنها پیدا شده و تکامل یافته است والا هیچیک از این اموز ملازم با زندگی انفرادی زنبوران و شرط بقای فردی آنها نیست. با این توضیحات می‌بینیم که زنبور عسل در مورد تجربه راجع به غذا، اطلاع از اثرات تغییر آن، در بعضی از موارد از انسان پیشی گرفته است.[87]»

- ساختمان جسمانی زنبور عسل

علاوه بر زندگی وافعال زنبور عسل ساختمان وجودی این حیوان شگفت انگیز و در خور تامل و دقت است . دانشمندان در این باره چنین می‌گویند که «چشم زنبور عسل از دو هزار و پانصد صفحه کوچک تشکیل شده که با یکدیگر زاویه دو تا سه درجه را تشکیل می‌دهند این چشمها قادرند هنگامی که ابرها جلو خورشید را گرفته اند از محل آن اطلاع حاصل کنند و این از طریق شعاعهای ماوراء‌ بنفش است که روی چشم آنها اثر می‌گذارد.

زبان زنبور عسل و مشاره آنها با یکدیگر نیز از حقایق علمی است که در سالهای اخیر کشف شده.[88]

ب: سیر انفسی

آیات انفسی انسان را به تفکر درباره مراحل به وجود آمدن و پایان کار و عاقبتش دعوت می‌کند. و مرتبا از انسان می‌خواهد که تدبر تعقل وتفکر کند:‌ «افلا یَتَدَبِّرونَ-[89] افلا تَعقِلونَ- [90]افلا تَتَفَکَّرون» [91]

سیر و تدبر در چگونگی به وجود آمدن انسان ومراحل وجودی او

«با اینکه انسان موضوع علوم مختلفی قرار گرفته و درباره هریک از جنبه های مختلف وی علم ویژه‌ای مشغول بررسی و کنجکاوی است باز هم به صورت یک موجود ناشناخته باقی مانده است. و سالیان دراز وقت لازم دارد که دانشمندان جهان با تلاش شبانه روزی خود معمای بزرگ عالم هستی را بگشایند و زوایای آن را روشن سازند و شاید هیچگاه نتوانند این کار را انجام دهند.[92]»

انسان وقتی به سیر می پردازد در عالم خلقت خود را یکی از هزاران مخلوقات خداوند می‌بیند که همچون دیگر موجودات به او اجازه زندگی داده شده است . با این تفاوت که او حیوانی است عاقل وناطق وقابل تربیت که می تواند سعادت و شقاوت خود را با اختیار انتخاب کند.

خداوند مراحل وجودی انسان را از آغاز تا پایان را این گونه بیان می‌کند:

فَاِنّا خَلَقناکُم مِن تُرابٍ ثمَّ مِن نُطفهٍ ثمَّ مِن عَلَقَةٍ ثمَّ مِن مُضغَةٍ مُخَلَّقةٍ وَغَیرِ مُخلَّقةٍ لِنُبَیِّن لکُم و نُقِرُّ فِی الْاَرحامِ ما نَشاءُ‌اِلی اَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ نُخرِجُکُم طِفلاً ثمَّ لِتَبلُغوا اَشُدَّکُم ومِنْکُم مَن یُتَوفّی وَمِنکم مَن یُرَدُّ اِلی ارذل العُمُرِ لِکَیلا یَعلَمَ مِن بعدِ علمٍ شیئاً[93]

(ما شما را از خاک آفریدیم سپس از نطفه و بعد از خون بسته شده پس از مضغه {چیزی شبیه به گوشت جویده شده} که بعضی دارای شکل وخلقت است وبعضی بدون شکل تابرای شما روشن سازیم . و جنین‌هایی را که بخواهیم تا مدت معین در رحم قرار می دهیم. بعد شما را به صورت طفل بیرون می‌آوریم؛‌ سپس هدف این است که به حد رشد وبلوغ خویش برسید. در این میان بعضی از شما می‌میرند و بعضی آن قدر عمر می‌کنند که به بدترین مرحله زندگی می‌رسند، آنچنان که بعد از علم و آگاهی چیزی نمی‌دانند.)

انسان در سیر انفسی به مسائل اعجاب آور و اسرارآمیزی برخورد می‌کند که از ظرفیت فکر و ذهن او خارج است.

از جملة این مسایل تطورات جنینی، آفرینش روح وپدیده پر رمزو راز خواب استکه هنوز بعضی سوالهای مربوط به این پدیده ها پاسخ روشنی نداشته و در پس پرده ابهام قرار دارند.

جهت دریافت فایل سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم لطفا آن را خریداری نمایید

سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم قران کریم سیر و سیاحت معارف الهیات مخاطبان سیر در قرآن کریم مشاهدة آیات و نشانه های الهی در مخلوقات و مصنوعات دانلود سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم پروژه دانشجویی دانلود پژوهش دانلود تحقیق دانلود پروژه آیینه عبرت نقش تاریخ در زندگی انسانها آداب و بایسته های اخلاقی سفر

سیر سیاحت ازمنظر قرآن کریم منظر قرآن کریم سیر و سیاحت ازمنظر قرآن کریم

احمدرضا ملاحسینی جمعه 12 شهریور 1395 ساعت 06:22

0 نظر

منطق در فلسفه اسلامی

منطق در فلسفة اسلامی منطق اسلامی در ابتدا از مجموعه منطقی ارسطو، ارغنون1 (که طبق یک رده بندی اخیر یونانی شامل علم خطا به2 و شعر3 نیز می باشد) الهام گرفته شده بود نویسندگان اسلامی به برخی عناصر منطق و نظریه زبان شناختی 4منطق رواقی 5 نیز آشنا بودند، ومنابع منطقی آنها نه تنها آثار خو

دسته بندی	معارف اسلامی
بازدید ها	2
فرمت فایل	doc
حجم فایل	69 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	86

فروشنده فایل

کد کاربری 2106

تمام فایل ها

منطق در فلسفه اسلامی

منطق در فلسفة اسلامی

منطق اسلامی در ابتدا از مجموعه منطقی ارسطو، ارغنون[1] (که طبق یک رده بندی اخیر یونانی شامل علم خطا به[2] و شعر[3] نیز می باشد) الهام گرفته شده بود. نویسندگان اسلامی به برخی عناصر منطق و نظریه زبان شناختی [4]منطق رواقی [5] نیز آشنا بودند، ومنابع منطقی آنها نه تنها آثار خود ارسطو را شامل می شد بلکه آثار مفسران ارسطویی یونانی متاخر از جمله ایساغوجی[6] اثر فرفوریوس[7] و نوشته های منطقی جالینوس[8] را نیز شامل می شد. با این وجود بیشتر آثار منطقی فیلسوفان اسلامی کاملاً به اسلوب منطق ارسطویی باقی ماند، وبیشتر آثار آنها در این حوزه به شکل تفاسیر ارسطو بود.

منطق از نظر فیلسوفان اسلامی فقط شامل مطالعه الگوهای صوری [9]استناج [10]و اعتبار[11] آنها نبود بلکه عناصر فلسلفة زبان و حتی معرفت شناسی [12]و مابعدالطبیعه[13] را نیز شامل می شد. فیلسوفان اسلامی به دلیل مشاجرات اقلیمی با متخصصین دستور زبان عربی بسیار مایل بودند که به رابطة بین منطق و زبان [14]بپردازند و بحث بیشتری را به پرسش دربارة موضوع و اهداف منطق دربارة استدلال [15]وسخن[16] اختصاص می دهند. آنها در حوزة تحلیل منطقی صوری نظریه حدود[17]، قضایا[18] و قیاسات[19] را همانطوریکه در مقولات[20]، دربارة عبارت[21] و تحلیلهای پیشین[22] ارسطو تدوین یافته است مفصلاً شرح دادند. آنها به تبع ارسطو قیاس[23] را شکلی می دانستند که هر استدلال[24] عقلی می توانست در قالب آن در آید و نظریة قیاس را نقطة کانونی منطق لحاظ می کردند. حتی بسیاری از ارسطو گرایان اسلامی شعر[25] را در برخی از سبک ها[26] به عنوان هنر قیاسی[27] لحاظ کردند.

چون منطق ابزار دانش[28]، یا وسیله ای که با آن علم[29] به دست می آید لحاظ شد، در دنیای اسلامی نظریه عمومی دربارة روش استدلال[30] با تمرکز بر اهداف معرفت شناسانه[31] به منطق اضافه شد. این عنصر منطق اسلامی بر نظریه برهان که در تحلیلات پیشین ارسطو ذکر شده است محوریت یافت و از آن موقع برهان[32] هدف نهایی منطق لحاظ گردید. دیگر عناصر نظریة استدلال مانند جدل و خطابه فرع بر برهان دیده می شدند، لذا این اعتقاد به وجود آمد که حالات معرفتی[33] این دو نوع استدلال[34] یقین[35] واستحکام برهان را ندارند. هدف فیلسوف در نهایت برهان بر حقیقت[36] ضروری[37] و یقینی[38] است؛ استفاده از استدلالات جدل و خطا به عنوان مقدمة دفاع از نتایج [39]برهان، یا نشر نتایج آن به مخاطبی وسیع تر لحاظ شده است.

الف- موضوع و اهداف منطق

فیلسوفان اسلامی همانطور که روال آنها در بحث همة شاخه های فلسفه بود توجه زیادی را به تعریف موضوعی که در منطق مطالعه می شود و اهدافی که با این مطالعات دنبال می شود معطوف کردند. فارابی که آثار منطقی و زبان شناختی[40] او بیشتری کار فلسفی اش را تشکیل می دهد، نمونه ای از این رویکرد به منطق است که ویژگی ارسطوگرایی اسلامی است. وی در احصاء العلوم منطق را علمی ابزاری و قانونمند تعریف می کند که هدف آن هدایت عقل[41] به سوی حقیقت وحراست آن از خطای[42] در فکر می باشد وی از ضرورت این علم معقول در زمینه هایی که امکان خطا[43] برای ذهن [44]حداقل در برخی از افعالش وجود دارد- برای مثال، در زمینه هایی که کاوش عقلانی[45] فطری[46] نیست بلکه به صورت استدلالی[47] یا تجربی[48] «از طریق تفکر[49] و تعمق[50]» حاصل می شود- جانبداری کرد. فارابی منطق را با ابزارهایی چون خط کش و پرگار مقایسه می کند، که وقتی، ما اشیاء جسمانی را اندازه گیری می کنیم در آن وقت در معرض خطاهای خطاهای حس قرار گیریم، برای تضمین دقت به کار می روند. ابزارهای منطقی مانند این ابزار از سوی کاربران آن برای تایید هم کارهای فکری و هم استدلال دیگران می تواند به کار گرفته شود. در واقع منطق خصوصاً برای هدایت عقل هنگام نیاز به داوری بین آراء و مراجع متضاد و مقابل هم مفید و مهم می باشد.

دیدگاه فارابی دربارة منطق به عنوان علمی قانونمند که رفتارهای ذهن در برابر معقولات را اداره می کند، در بسیاری از آثار منطقی مقدماتی اش تکرار شده است، و مبنای اصلاحات بعدی ابن سینا را شکل داد (نگاه کنید به ابن سینا).ابن سینا در فصلهای نخستین المدخل، اولین کتاب منطقی اثر دائره المعارفی اش- شفا- هدف منطق را توانا ساختن عقل برای کسب «علم به مجهول[51] از معلوم[52]» وصف می کند. او همانند فارابی با این استدلال که توانایی های فطری تعقل[53] برای تضمین دستیابی به این هدف ناکافی اند و لذا به کمک یک مهارت نیاز می باشد، از ضرورت منطق جانبداری کرد. هر چد در برخی موارد هوش ذاتی ممکن است برای تضمین دستیابی به علم درست کافی باشد، چنین مواردی حداکثر اتفاقی هستند؛ وی آنها را با فردی مقایسه می کند که بدون اینکه تیرانداز ماهری باشد تصادفی تیری رابه هدف می زند. مهمترین و موثرترین ابتکاری که ابن سینا در توصیف[54] منطق برای اولین بار ارائه کرد. تعریف[55] او از موضوع به عنوان « معقولات ثانوی[56]» یا «مفاهیم ثانوی[57]» در مقابل «معقولات اولی[58]» بوده این تفکیک رابطة تنگاتنگی با فلسفة ابن سینا در این نظریه مهم، بعد الطبیعی اش دارد که ماهیت یا جوهر متمایز از وجود است، واینکه وجود به ترتیب به یکی از این دو حالت می تواند لحاظ گردد: وجود عینی، مانند موجودات واحد در عالم خارج؛ یا وجود ذهنی در یکی از قوای حس یا عاقلة نفس (نگاه کنید به وجود).

ابن سینا در المدخل بحث می کند که منطق با هر علوم دیگر تفاوت دارد زیرا صرفاً به وجود ذهنی نمی پردازد (که این در حیطة علم روان شناسی می باشد)، بلکه به عوارض یا صفاتی که به واسطة انتزاع وجود ذهنی اش توسط ذهن به هر جوهر تعلق دارد می پردازد. این صفات بنا به نظر ابن سینا چیزهایی چون نسبتهای ذاتی وعرضی را شامل می شوند که یک موضوع یا یک محمول می باشند و یک قضیه یا یک قیاس می باشند (نگاه کنید به صورت منطقی از بخش اول). این اعراض هستند که به ذهن اجازه می دهند تا مفاهیم را به یکدیگر پیوند دهد تا علم به مجهول بدست آید؛ این اعراض هستند که مبنای قوانین تعقل و استنتاج را که منطق بررسی می کند فراهم می نمایند. این اعراض بیشتر از این نظر صوری اند که به عنوان اعراضی که به کلیه مفاهیم منتزع ا زحالت ذهنی وجود تعلق دارند، کاملاً از معنای خود تفکر مستقل هستند؛ آنها به طبایع ذاتی جوهر که در پیوند دادن به یکدیگر به کار می روند بی تفاوت هستند.

ابن سینا در الهیات شفا واژه شناسی معقولات یا مفاهیم اولیه و ثانوی را به منظور بیان رابطة بین مفاهیم خود این ماهیات - که در علوم نظری مطالعه می شوند- مفاهیم حالات و اعراض وجود ذهنی آنها که منطق مطالعه می کند معرفی می کند: «همانطور که شما می دانید، موضوع علم منطق معانی معقولات ثانیه است که در مورد برخی اعراض که به وسیلة آن ها از معلوم به مجهول هدایت می شوند به معانی معقولات اولیه وابسته اند. «الهیات کتاب اول، فصل 2، در Anawati و Zayed ،1960 ، 11-10. برای مثال، معقولات ثانویه ای چون «موضوع بودن» و «محمول بودن» در منطق مستقل از هر نوع عملکرد معقولات اولیه به عنوان حدود موضوع و محمول در یک قضیة معلوم، مطالعه می شوند، باری نمونه، «انسان» و«حیوان ناطق»، در قضیة «هر انسان حیوان ناطق است». معقولات ثانیه منطقی به معقولات اولی وابسته اند زیرا معقولات اولی واحدهای مفهومی ساخته شده از دانش جدید هستند که معقولات ثانیه را با یکدیگر مرتبط می سازد: اما منطق معقولات ثانویه را در انتزاع از هر معقولات اولیة که روابط منطقی در هر مورد به آن وابسته است مطالعه می کند.

ب- منطق، زبان و دستور زبان

توجهی را که ابن سینا فارابی به تبیین در خور موضوع منطق مبذول داشتند ناشی از دغدغة آن ها به تمایز بین منطق و دستور زبان بوده است. در سنن باستان و قرون وسطا مطالعه منطق رابطة تنگاتنگی با ملاحظات فلسفی زبان داشت نگاه کنید به نظریه های قرون وسطا به زبان؛ منطق قدیم، منطق قرون وسطایی)، و به همین دلیل بسیاری از متخصصین دستور زبان عربی- که نظریه های زبان شناختی آن ها به درجة بالایی از تکامل و پیچیدگی رسیده بود- نسبت به فیلسوفان نگاهی تحقیر آمیز داشتند، زیرا منطق یونانی را که آنرا به عنوان سنت زبان شناختی می دیدند وارد محیط اسلامی کردند. این گرایش به منطق یونانی در گزارش مناظره مشهوری که در بغداد در سال 932 بین نحوی ابوسعید سیرافی و ابوبشر متی (مسیحی سوری که پاره ای از آثار ارسطو را به عربی ترجمه کرد و ادعا شده است که یکی از استادان فارابی بوده است) درگرفت ، نمود یافت. گزارش موجود از این مناظره قوباً به سمت سیرافی سوق داد که به صورت گرایی منطقی حمله می کند و توانایی منطق را به عنوان مقیاس استدلال فوق ظرفیتهای ذاتی عقل انکار کرد. ادعاهای مهم او این هستند که منطق فلسفی چیزی نیست جز تکرار دستور زبان یونانی که با نحوة بیان زبان یونانی رابطة پیچیده ای دارد و چیزی برای ارائه به کسانی که به زبانهای دیگر از جمله عربی به سخن می گویند ندارد.

بحثهای فارابی، ابن سینا و شاگرد فارابی یحیی بن عدی (مترجم مسیحی سوری) در باب روابط بین منطق، زبان و دستور زبان درمقابل زمینة چنین تاخت و تازها باید فهمیده شوند. فارابی و یحیی هر دو راجع به روابط بین منطق و زبان اساساً از یک دیدگاه برخوردار بودند دیدگاهی میانه رو که بعدها ابن سینا آنرا رد کرد. فارابی در احصاء العلوم بحث می کند که منطق و دستور زبان هر دو وابستگی موجهی با زبان دارند، ولی از آنجا که قوانین دستوری اصولاً کاربرد زبان را تحت تاثیر قرار
می دهند، قوانین منطقی اصولاً کاربرد معقولات را تحت تاثیر قرار می دهد:

واین فن ]منطق[ مشابه فن دستور زبان است، در اولی رابطة فن منطق با عقل و معقولات همانند رابطة فن دستور زبان با زبان و کلمات است. برای هر قاعدة کلام که علم دستورزبان برای ما به وجود می آورد، قاعدة مشابهی برای معقولات هست که علم منطق برای ما ایجاد می کند. (احصاء العلوم، نشر امین68 : 1968)

فارابی دقیق تر توضیح می دهد که گرچه دستور زبان و منطق نگاهی دو سویه به کلام دارند، دستور زبان قواعدی را فراهم می کند که استفاده صحیح از کلام را در یک زبان خاصی هدایت می کند، ولی منطق قواعدی را که استفاده از هر زبان را تا جایی که دال بر معقولات می باشد رهبری می کند. بنابراین منطق برخی از ویژگیهای یک دستور زبان کلی را با توجه به جنبه های مشترک کلیه زبانهایی که محتوای عقلانی نهفته شان را انعکاس می دهند، داراست. برخی از جنبه های زبان شناختی هم در منطق و هم در دستور زبان مطالعه می شوند ولی منطق آنها را تا جایی که کلیت دارند مطالعه می کند و دستور زبان تا جایی که مصطلح هستند بررسی می کند. پس فارابی به این ترتیب بر اساس این مقایسه با دستور زبان قادر به تکمیل توصیفش از موضوع منطق می شود: «موضوع منطق چیزهایی هستند که منطق برای آنها قواعد فراهم می کند، یعنی معقولات، تا جایی که با کلام افاده شوند، و کلام تا جایی که با معقولات افاده شوند» (احصاء العلوم ، نشر امین74 : 1968)

یحیی بن عدی همچون فارابی در رساله ای به نام مقاله فی الفصل بین صناعتی المنطق الفلسقی و النحو العرب، ادعای خود مبنی بر استقلال منطق از دستور زبان بر اساس تفاوتهای بین دستور زبان یک ملت به خصوص و علم کلی منطق ارائه می دهد. وی مطرح می کند که موضوع دستور زبان فقط الفاظ است، که درباره دیدگاه محدود توضیح و بیان صحیح آنها طبق قواعد عربی مطالعه می کند. متخصص دستور زبان با زبان به طور خاص به عنوان یک پدیده گفتاری ارتباط دارد؛ به منطق دان با الفاظ فقط تا آنجا که بر معنی دلالت می کند ارتباط دارد (الالفاظ الدال علی المعانی) (مقاله فی تبیین، Endress1978 ، 188). یحیی در تایید این ادعا بیان می دارد که تغییر نقشهای دستوری دلالت اصلی یک کلمه را مخدوش نمی کند:

اگری یک کلمه در یک جمله با بیان خاص نقش فاعل داشته باشد، هنگامی که در جمله ای دیگر با بیانی متفاوت نقش مفعول داشته باشد و دلالتش تغییر نمی کند.

با این وجود از نظر ابن سینا چنین گزارشاتی از دلبستگی منطق دان به زبان و تفاوتهای آن با آنچه که متخصص دستور زبان انجام می دهد زیاد نیست. ابن سینا بنابر برداشت شخصی اش از منطق به عنوان علمی که معقولات ثانیه را مطالعه می کند، چنین مساعی اولیه را در معرض دغدغه های زبانی به عنوان موضوع نقد کرد. ابن سینا درالمدخل کسانی را که می گویند «موضوع منطق اندیشة مرتبط با الفاظ هستند تا جایی که دال بر معانی باشند.» را احمق می نامد. با این وجود ابن سینا انکار نمی کند که منطق دان گهگاه یا حتی بارها نیاز دارد که موضوعات زبان شناختی را در نظر داشته باشد؛ مخالفت او در نظر گرفتن زبان به عنوان بخش ضروری موضوع منطق است. منطق دان فقط به دلیل اضطرار فکر انسان والزامات یادگیری و ارتباطات اتفاقاً به زبان توجه پیدا می کند. ابن سینا تا جایی پیش می رود که ادعا می کند، «اگر منطق می شد از طریق فکر ناب یاد گرفته شود، لذا معانی به تنهایی بتوانند در ذهن حاضر شوند در اینصورت کاملاً بین نیاز از الفاظ می شد.» ولی چون در واقع چنین چیزی ممکن نیست، «فن منطق ناچار است برخی از بخشهایش را برای لحاظ کردن حالات الفاظ اختصاص دهد.» (المدخل ، در اناواتی 1952، 3-22). لذا از نظر ابن سینا منطق فنی کاملاً عقلانی است که غرض آن تنها با آرمان آن در هدایت ذهن از معلوم به مجهول حاصل می شود؛ و فقط به صورت عرضی وثانوی به عنوان فن زبان شناختی می تواند لحاظ شود.

ج- تصور و تصدیق

با وجود اینکه ارتباطات تنگاتنگ بین منطق و مطالعات زبان شناختی در ملاحظات فیلسوفان اسلامی راجع به موضوع منطق پدیدار است، روابط بین منطق و معرفت شناسی در بررسی انشعابات درون منطق و ترتیب کتب درون ارغنون ارسطو برجسته است. تمامی ارسطو گرایان بزرگ اسلامی درک خود را از تقسیمات منطق حول زوج معرفتی تصور و تصدیق سامان دادند، که از نظر آن ها دو حالت علم ا ست که منطق درصدد ایجاد آن در ذهن است.

«تصور» فعل ذهن است که به وسیلة آن جواهر یا ماهیات مفرد (نه لزوماً ساده)را دریافت می کند، مانند مفهوم «انسان». در مقابل «تصدیق» عمل عقل است که با ان یک حکم قطعی را می سازد که ارزش صدق می تواند به آن نسبت داده شود؛ در واقع تصور در فلسفة اسلامی اصولاً در مقابل تصدیق قرار دارد. بنابراین هر علمی که فاقد نسبت ارزش صدق به گزاره ای که مطابق آن است باشد تصور صرف است نه تصدیق . به عبارتی دقیق تر، فیلسوفان اسلامی تصدیق را به تایید یا انکار وجود شیء تصور شده، یا به حکمی که در یک حالت معین با اعراض معین وجود دارد مربتط می کنند. بنابراین، تصدیق برخی از عمل پیشین تصور را فرض قرار می دهد، هر چند که تصور تصدیق را از پیش مفروض نمی گیرد.

یکی از اغراض توجه به تقسیم دو گانه (ثنایی) تصور-تصدیق در مباحث مقدماتی منطقی، تدارک مبنای معرفت شناسی برای دو موضوع محوری منطق ارسطو، یعنی تعریف، و قیاس می باشد (نگاه کنید به صورت منطقی بند1). هدف از تعریف تولید تصور و هدف قیاس ایجاد تصدیق به حقیقت یک گزاره تعریف شده است. با این وجود، نظر به اینکه تعریف و قیاس هر دودر تحلیلات پیشین و پسین و آثار بعد از آن در ارغنون لحاظ شده است، مطالعة روشهای تولید تصور و تصدیق، مطالعة عبارات مفرد و قضایا را در مقولات و دربارة عبارت پیش فرض قرار می دهد.

د- محمولات، مقولات و قضایا

فیلسوفان اسلامی با پیروی از سنت یونان باستان ترجیح دادند که بخشهای ارغنون مجموعة منظمی باشد که با مطالعة دلالت الفاظ ساده در مقولات شروع می شود و سپس با مطالعة قضایا در «دربارة عبارت» ادامه می یابد. علاوه بر این دو متن ارسطویی، اثری از فرفوریوس نوافلاطونی معروف به ایساغوجی (مقدمه) به عنوان مقدمه ای بر مطالعة مقولات به آغاز این مجموعه پیوست شد (نگاه کنید به ارسطو بند 7). این مقدمه با پنج محمول مرتبط بود: جنس، نوع، فصل، عرض خاص و عرض عام. با وجود اینکه همة ارسطو گرایان اسلامی تفاسیری بر ایساغوجی نوشتند و طبقه بندی محمولات آنرا به کار بردند، همگی به کارآیی آن به عنوان مقدمه ای بر آثار ارسطو هم رأی نبودند. ابن رشد چنین شکلهایی را در مقدمه به تلخیص کتاب المقولات خود آشکارا طرح می کند، جایی که اشاره می کند که قصد اصلی او حذف کل ایساغوجی از مجموعه تفاسیر میانی اش بر ارغنون بوده است. او در انتهای اثرش بر خود ایساغوجی صراحتاً توضیح می دهد که هیچ اعتقادی ندارد که اثر فورفوریوسن مقدمه ای مفید برای مطالعة منطق باشد و در این مورد که واقعاً اثری منطقی باشد تردید ایجاد می کند.

ویژگی منطقی مقولات مسأله ای مرتبط رابرای دیگر فیلسوفان اسلامی ارائه کرده است. فارابی در مقدمة شرح العباره خود برخی از مجادلات به جای مانده از سنت یونانی را دربارة روابط بین مقولات و دربارة عبارت را بر می شمارد. آنطور که فارابی مطرح می کند، دربارة عبارت بدون دانش قبلی، به مقولات می تواند خیلی خوب فهمیده شود، و اثر اول به هیچ مراجعه آشکاری به اثر دوم نیاز ندارد. به علاوه دربارة عبارت اصولاً به روابط صوری بین قضایا می پردازد، نظیر تضاد، و تناقض، در حالیکه مقولات به دلالت یا معنی الفاظ از این دست می پردازد. علاوه بر آن، دربارة عبارات در آغاز فصلها اجزاء ساده ای که قضایا از آن تشکیل شده اند که اسم و فعل هستند را در عبارات صوری بررسی می کند. با وجود این روابط به هر حال فارابی نظام سنتی این کتب را دربارة زمینه هایی که مقولات به کل منطق مربوط هستند را ترجیح داد، زیرا «ساده ترین موضوع را که منطق خود را در آن فعلیت می بخشد» را بررسی می کند. فارابی در کتاب فلسفه اریستو طالیس خود، راه حل مشابهی را برای اوضاع منطقی مقولات برمی گزیند، توضیح اینکه این راه حل شامل تحقیق و طبقه بندی «نمونه های موجود که مقدمات اولی از آن تشکیل شده اند» است که «دلالتهای اولیه عبارات عموماً از سوی همه پذیرفته شده اند» می باشد (فلسفة اریستو طالیس ، مهدی،3-82 : 1969).

دغدغه های فارابی بر کلیة این متون از تمرکز بسیار هستی شناسنامة مقولات ارسطویی نشأت می گیرد، که جایگاه خود را در ارغنون به چالش می کشاند. این نگرانی بعدها از سوی ابن سینا بازگو شد که بیان می کند که بسیاری از مباحث مقولات در ما بعد الطبیعه یا روان شناسی بهتر می توانند قرارداده شوند، زیرا به مطالعة اصطلاحات به عنوان دلالت مستقیم خارجی یا موجودات ذهنی مربوط می شود، به عبارت دیگر، به معقولات اولی به جای معقولات ثانوی. اما از آنجا که مقولات در تعلیم دادن ما در نظام مند کردن تعاریف مفید هستند- که یکی از اهداف اصلی منطق است- قرار گرفتن آن در ارغنون در زمینه های عملی می تواند توجیه گردد.

فیلسوفات اسلامی دربارة عبارت را به عنوان مطالعه ای بر ترکیب و ارزشهای صدق قضایای جزمی نگریستند. لذا فارابی در تفسیر بزرگ خود بر این متن شرح می دهد که واژة «تفسیر» که در عنوان این اثر به کار رفته است به معنی القول التام می باشد. طبق نظر فارابی یک قول تام باید به گونه ای باشد که درکی کامل را در ذهن ایجاد کند؛ به عبارت دیگر قولی است که تصدیق آن همراه با تصور است. این امر اصولاً با یک حمل بسیط و قول جازم که یک محمول موضوعش را تأیید یا رد می کند بدست می آید.

هم- نظریة استدلال

برای کل سنت اسلامی، اوج شکوه منطق ارسطویی نظریة قیاس است که در تحلیلات پیشین و پسین خصوصاً پسین خلاصه شده است. غرض از منطق، تدارک ابزاری است که به موجب آن، علم حاصل شود، و با ارزش ترین نوع علم آن است که یقینی و مشروعی باشد که آن علمی است که بر طبق الگوی علم اثبات گر در تحلیلات پسین ارائه شده باشد. این بخش از منطق، در عبارات احصاء العلوم فارابی، «از لحاظ شأن و اعتبار قوی ترین و مهمترین است. منطق هدف اولیة خود را صرفاً در این بخش جستجو می کند، ویا بخشهای آن فقط برای خاطر خودش است» (احصاء العلوم، درامین 89 : 1968)، حتی مطالعة صوری خود قیاس در اصل برای به کارگیری آن در براهین است.

ارسطو گرایان اسلامی در نظریة قیاس صوری خود عمدتاً از تحلیلات پیشین ارسطو تبعیت می کنند. با وجود اینکه آنها از شکل چهارم-که به طور سنتی به جالینوس نسبت داده می شود- آگاهند، به مردود شمردن این شکل به عنوان امری زائد و به طور شهودی نپذیرفتنی گرایش وجود دارد چنانچه ابن سینا در نمط هفتم به طور الاشارات و التنبیهات.

تنبیهات خود بیان می دارد، یا اینکه مانند فارابی در کتاب القیاس آنرا کاملاً نادیده بگیریم. همچنین فیلسوفان اسلامی از منطق گزاره ای دو تایی رواقی اطلاع داشتند وعناصر آنرا در مباحث قیاسات شرطیة خود به کار بردند (نگاه کنید به منطق باستان). با این وجود آنها مدل استنتاج فلسفة رواقی را نپذیرفتند، و ادات شرطی را به عنوان واقعیت به درد خور قبول نداشتند، زیرا اجزاء جملات شرطی را مستقلاً به عنوان قضایای کامل لحاظ نمی کردند. به علاوه، از نظر منطقیون اسلامی، «شرطی» واژه ای عام است که هم شامل متصلات شرطی (به شکل، «اگر...آنگاه») است و هم شامل منفصلات شرطی (به شکل «یا ...یا ...») می باشد. هر دو نوع قیاس شرطی به عنوان قیاساتی که بر یک فرایند تکرار یا استثناء بنا شده اند در نظر گرفته شده اند - اصطلاحی که به تکرار مقدمه، یاتالی، یا یکی از دو مقدمه منفصله برمی گردد- تا آن جایی که دومین مقدمة قیاس را شکل می دهد. بنابراین در قیاس شرطی متصله، «اگر حالا روز باشد، آنگاه هوا روشن است؛ لیکن حالا روز است، پس هوا روشن است»، عبارت «حالا روز است»، مستثنا یا مقدمة تکراری است زیرا با تکرار آن است که قیاس به نتیجه اش می رسد. وقتی که ما به کاربرد خاص نظریة قیاسی در انواع معین برهان می پردازیم، دغدغه های معرفت شناسی منطق اسلامی بیشتر آشکار می شود. مخصوصاً فیلسوفان اسلامی اولویت برهان و نقش کمکی قیاسات جدلی، خطابی، شعری و سفسطی را با مراجعه به موقعیت معرفت شناختی مقدمات به کار رفته در هر نوع قیاس و نوع تصدیقی که آنها برای استنتاج از قیاساتی که در آن به کار رفتند را تبیین کردند، طبقه بندی قیاسات و مقدمات آنها با توجه به تصدیق آنها در آثار منطقی کلیه فیلسوفان اسلامی بزرگ یافت می شوند، ولی کامل ترین ومدون ترین طبقه بندی مقدمات در سه اثر ابن سینا البرهان فی الشفاء، النجاه و الاشارات و التنبیهات آمده است. گرچه این سه اثر اندازه ای در تعداد و تنوع مقدمات شمرده شده در آن با یکدیگر فرق دارند، در مجموع نظریه ای یکسان و منسجم را ارائه می دهند. قیاسات برهانی از تشکیل شده اند که ضرورتاً صادقند وشامل قضایای بدیهی اوّلی به علاوه قضایای بدیهی تجربی محسوس می باشند. قیاسات جدلی بر اساس مشهورات (باورهای مقبول عامة مردم) هستند که معادل endoxa براهین ارسطوست؛ دربارة مقدمات مقبول برای مقاصد بحث جدلی؛ ودر کل دربارة کلیه مقدماتی که به سبب اینکه به طور جهانی از سوی همة مردم پذیرفته شده اند، مورد قبول واقع شده اند، یا از سوی مردم قابل اطمینان دانسته شده است. قیاسات خطابی شبیه قیاسات جدلی هستند با این تفاوت که بدون تأمل پذیرفته شده اند و براساس منابع محدودتر ونسبی تر - برای مثال برای یک گروه یا فرقة خاصّ- می باشد؛ آنها به تنهایی فرض یا تصور
می شوند که باورهای مورد قبول عامه هستند. قضایای سوفسطی قضایایی هستند که به دلیل برخی تشابهات گمراه کنند یا دیگر انواع قضایا پذیرفته شده اند و قضایای شعری قضایایی هستند که هیجانی در قوه تخیل ایجاد می کنند و فعل تصدیق عقلانی نمی باشد.

نتیجة قیاسات خطایی وشعری در این فهرست تصوری کلی را در بین فیلسوفات اسلامی انعکاسی می دهد که خطابه شعر ارسطو اجزاء ارغنون منطقی او هستند. این تلقی از مفسران یونانی به سنت اسلامی به ارث رسید و به وسیلة آن ها در بخشی از گزارش تفاوتهای بین حالات فلسفی و عوامانه گفتار و استدلال، خصوصاً در زمینة مباحث روابط بین فلسفه ودین به کار گرفته شد. به اعتقاد فیلسوفان اسلامی در حالیکه فیلسوفان اصولاً به قیاسات برهانی و جدلی تکیه دارند، رهبران و متکلمین مذهبی عموماً قیاسات خطابی و شعری را برای متقاعد کردن توده ها به کار می برند. بنابراین مذهب به عنوان صورت یا انعکاس حقیقت فلسفی و برهانی نگریسته شده است که به زبان و شکلهای بحث که برای توده های مردم به آسانی قابل فهم باشد مطرح گردید.

جهت دریافت فایل منطق در فلسفه اسلامی لطفا آن را خریداری نمایید

منطق در فلسفه اسلامی منطق فلسفه اسلامی تصور و تصدیق فیلسوفان اسلامی معارف الهیات دانلود منطق در فلسفه اسلامی پروژه دانشجویی دانلود پژوهش دانلود تحقیق دانلود پروژه

منطق در فلسفه اسلامی

احمدرضا ملاحسینی جمعه 12 شهریور 1395 ساعت 06:21

0 نظر

بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

جایگاه و موقعیت زن آنچه مسلم است این است که در هیچ یک از ادیان و فرهنگ ها زن از وضعیت و موقعیتی برابر با مرد برخوردار نبوده است این وضعیت نابرابر در همة شئون زندگی نمود دارد احکام دینی زنان را مخاطب قرار نمی دهد و مسائل مربوط به ایشان به صورت غیر مستقیم و بواسطة مردان مطرح می شود اما این امر در ادیان بسته به فرهنگ ها متفاوت است به عبارت دیگ

دسته بندی	معارف اسلامی
بازدید ها	3
فرمت فایل	doc
حجم فایل	190 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	291

دانلود بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

گزارش تخلف برای بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

فروشنده فایل

کد کاربری 2106

تمام فایل ها

بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

جایگاه و موقعیت زن. 1

مزدایی. 1

مسیحیت.. 7

اسلام. 11

مفهوم ازدواج و اهداف آن. 16

مزدایی. 16

مسیحیت.. 18

اسلام. 38

گونه های ازدواج. 43

مزدایی. 44

تک‌همسری.. 44

چند همسری.. 45

ازدواجهای پنجگانه. 45

ازدواج درون‌دینی. 49

ازدواج با محارم. 50

مسیحیت.. 57

ازدواج موقت (محرمانه) 61

ازدواج بین الادیانی. 63

اسلام. 64

تک‌همسری.. 64

چند همسری.. 65

ازدواج موقت.. 69

فلسفه و هدف.. 69

تاریخچه ازدواج موقت.. 72

ارکان ازدواج موقت.. 73

اختصاصات ازدواج موقت.. 74

دیدگاه اهل سنت در باب ازدواج موقت.. 75

ازدواج بین‌الادیانی. 76

اسلام آوردن یکی از زوجین. 82

ارتداد افراد مسلمان. 82

احکام ازدواج. 84

مزدایی. 84

شرایط عقد نکاح. 85

موانع ازدواج: 86

احکام زناشویی. 86

تکالیف زن و شوهر. 89

ازدواج های حرام. 90

مسیحیت.. 95

ازدواجهای مخفیانه. 96

شرایط عقد نکاح. 115

تکالیف زن و شوهر. 119

احکام زناشویی. 120

ازدواج های حرام. 120

زنا 120

اسلام. 124

شرایط صحت عقد نکاح. 126

سن ازدواج. 129

شرایط فسخ عقد نکاح ( در مرد) 130

شرایط فسخ عقد (در زن) 131

وکالت در عقد. 132

اولیاء عقد. 132

احکام فقهی ازدواج. 133

ازدواج حرام. 134

موانع ازدواج شرعی یا محرمات.. 134

2- محرمات سببی. 135

3- محرمات رضاعی. 137

محرمات موقت.. 139

تکالیف زن و مرد. 142

1- حقوق معنوی.. 146

2- حقوق مادی زنان. 147

تاریخچة مختصر مهریه. 148

شی موضوع مهریه. 149

انواع مهر. 150

مقدار مهر. 152

تملّک مهر. 152

نفقه. 152

حدود نفقه. 153

عدّه 154

زنا 156

مجازات زنا 158

اقسام حدّ زنا 159

اثبات جرم زنا 161

آداب ازدواج. 163

مزدایی. 164

آداب و مراسم خواستگاری.. 164

آداب نامزدی.. 165

انتخاب روز فرخنده 166

مراسم روز عروسی. 166

1-وکیل پرسان. 166

2- گواه گیران (مراسم عقد) 169

3- عروس کشان. 173

4- پاتختی. 174

مسیحیت.. 175

آداب و مراسم ازدواج. 175

1- رضایت.. 175

2- خطبه. 176

3- دادن حلقه یا تبادل حلقه ها 178

5- زفاف.. 180

اسلام. 181

انتخاب همسر. 183

مراسم خواستگاری.. 184

خواستگاری از نامزد دیگری.. 185

حدود نگاه کردن هنگام خواستگاری.. 186

گزینش دختر. 188

خرج بری.. 189

شیرینی‌خوران. 190

نشان دادن دختر به قابله. 191

خریدن لباس برای عروس آینده 191

تهیه جهیزیه. 191

مراسم عقد. 192

فرستادن رقعه (کارت عروسی) 194

آرایش دختر. 194

حنابندان. 196

مراسم عروسی. 196

عروس بران. 198

شب زفاف.. 198

پایتختی. 200

روز سوم عروسی. 201

طلاق وازدواج مجدد. 202

مزدایی. 202

طلاق. 202

ازدواج مجدد. 202

مسیحیت.. 203

طلاق: 203

ازدواج مجدد. 217

اسلام. 218

طلاق. 218

اختیار طلاق. 220

جواز و مشروعیت طلاق در قرآن: 223

ارکان طلاق. 223

انواع طلاق. 226

لعان، ایلاء، ظهار. 229

ازدواج مجدد. 232

فهرست منابع. 234

Source: 235

جایگاه و موقعیت زن

آنچه مسلم است این است که در هیچ یک از ادیان و فرهنگ ها زن از وضعیت و موقعیتی برابر با مرد برخوردار نبوده است. این وضعیت نابرابر در همة شئون زندگی نمود دارد.

احکام دینی زنان را مخاطب قرار نمی دهد و مسائل مربوط به ایشان به صورت غیر مستقیم و بواسطة مردان مطرح می شود اما این امر در ادیان بسته به فرهنگ ها متفاوت است به عبارت دیگر دامنة این نابرابری ها در همة ادیان یکسان نیست دراین فصل به بررسی وضعیت زن در ادیان مورد بحث می پردازیم.

مزدایی

در میان اقوام و ملل شناخته شدة باستان، هیچ جامعه‌ای وجود ندارد که در آن به اندازة دین مزدایی در میان مرد و زن تعاملی خوب و سازنده وجود داشته باشد. به نظر می‌رسد که زن و مرد در اوستا از حقوقی برابر برخوردارند و نسبت به یکدیگر ارجهیتی ندارند. زن و مرد پرهیزکار معمولاً در کنار هم ذکر می‌شوند. خطابه‌های فلسفی که زرتشت در "گاتاها" نسبت به مردان و زنان ایراد می‌کند نشان‌دهندة وجود زنانی توانا در زمان زرتشت بوده است. وظایف زن در ایران باستان به فعالیتهای اقتصادی درخانواده محدود نمی‌شد، بلکه در پیشبرد معنوی و اخلاقی تمام جامعه نقش مهمی را ایفا می‌کرد او معلم اخلاق به حساب می‌آمد.[1] در اوستا همیشه زن یک جزء مهم جامعه شناخته شده و در همه حقوق اجتماعی حتی در مراسم مذهبی نیز با مرد برابر دانسته شده است. در ادعیه زرتشتیان، هرجا از فروهر در گذشتگان یاد شده، فروهر زنان پارسا نیز ستوده شده است. در ایران باستان زن مقام بسیار ارجمندی داشت و دربسیاری از شئون زندگی با مرد همکاری می‌کرد. درست است که پسر به خاطر شرکت در کارهایی مثل جنگ و شکار و کشاورزی مورد توجه و مهر بیشتر بود، آیات بسیاری دراوستا وجود دارد که در آنها فرد از درگاه خداوند و فرشتگانش خواستار پسر است. با این حال آیاتی در اوستا یافت می‌شود که بر یکسان‌بودن ارزش پسر و دختر دلالت دارد در دعای "اهمائه ریشچه"[2]، فرد درضمن درخواست نعمتهایی مانند تندرستی، شادمانی روانی، زندگی مرفه و آسوده از اهورا خواستار است که فرزندان نامی و مشهور نیز به او عنایت نماید، واژه اوستایی که در این دعا آمده است: "آسنا مچذره زینتم"[3] است که به معنی فرزند نامی و مشهور است و فرزند اعم از دختر و پسر است در اندرزنامه "آذربادمهراسپندان" آمده است زن و فرزند خود را از فرهنگ باز مگیر که تو را تیمار و رنج گران از آن نرسد و پشیمان نشوی. در مورد آموزش اصول اخلاقی و مذهبی و دیگر دانشها، تربیت دختر و پسر یکسان بود و هر دو به یک اندازه بهره‌مند می‌شدند.[4]

پروفسور"کریستین‌سن"[5] خاورشناس نامی دانمارکی درکتاب خود به نام شاهنشاهی ساسانیان می‌نویسد: دوشیزگان ایران باستان تنها با وظایف خانوادگی آشنا نمی‌شدند، بلکه اصول اخلاقی و قوانین مذهبی اوستا را نیز فرا می‌گرفتند و چه در اجتماع و چه در زندگی خصوصی از آزادی عمل برخوردار بودند. این آزادی عمل به اندازه‌ای بود که اگر دوشیزه‌ای می‌خواست حتی برخلاف میل والدین خود، با پسری زناشویی کند، پدر و مادر او نمی‌توانستند ازاین کار جلوگیری کنند و موبدان بدون رضایت والدین دختر نیز به تقاضای آنها برطبق قانون ترتیب اثر می‌دادند.

شوهر به عنوان "نمانوپئتی"[6] و زن به عنوان "نمانوپتنی"[7] خوانده می‌شد. "گایگر"[8] در کتاب تمدن ایرانیان خاوری می‌نویسد: «زن در صف همسری شوهر قرارمی‌گیرد نه از تابعین او، کنیزش نیست بلکه رفیق و همسر و در کلیه حقوق باید با او شریک و برابر باشد». در ایران باستان زن شخصیت حقوقی داشت و می‌توانست صاحب مال و ملک از خود باشد. بنابه نوشته‌های کتاب "نیرنگستان" زنان می‌توانستند در سرودن "یسنا" و برگزاری مراسم مذهبی با مردان همکاری کنند یا خود به این کار مبادرت کنند. حتی در دوران سالخوردگی هنگامی که عادت زنانگی از آنها رفع میشد می‌توانستند وظیفه نگهبانی آتش مقدس را به عهده بگیرند. زنان دانشمند بنا به کتاب "مادیکان هزار دادستان" (هزارماده قانون) می‌توانستند به شغل وکالت دادگستری بپردازند و حتی گاهی بر مسند قضاوت بنشینند.[9] دربارة جایگاه والای زن در ایران باستان، در متن پهلوی "مادیکان هزار دادستان"، به مطالب جالبی برخورد می‌کنیم: ادارة خانواده به صورت عادلانه‌ای میان پدر و مادر خانواده تقسیم می‌شد، مادر در ادارة امور داخلی خانواده اختیار تام داشت به گونه‌ای که پدر حق دخالت در کارهای او را نداشت. ایرانیان باستان دختر را مجبور به ازدواج برخلاف میل خود نمی‌کردند. زن در میان ایرانیان باستان، جایگاه والایی داشت. او از موقعیتی برابر با مرد برخوردار بود، البته این مسأله در کتب دینی ایرانیان به طور آشکارا نمودی ندارد. دختر ایرانی نه تنها وظایف مربوط به خانواده، بلکه اصول اخلاقی و دینی اوستا را نیز فرا می‌گرفت. او هم در خانه و هم در بیرون از خانه از آزادی برخوردار بود. در اوستا در فهرست شخصیتهای نامبرده‌ای که به خاطر قداست، خرد، قهرمانی و فداکاری ذکر شده‌اند، نامهای زنان ممتازی به چشم می‌خورد. دختر به شوهری داده می‌شود که جوان، زیبا، سالم، هنرمند، خوش‌خو، فرهیخته و خوش‌بیان باشد. عنوان "مانوپتنی" یعنی بزرگ خانواده که اوستا به زن می دهد، نشان‌دهندة برابری جایگاه مرد و زن است. این مسأله درمتون پهلوی از جمله "دینکرد"، "مینوی خرد" و "دادستان دینیگ" نیز آمده است.[10] زنان ایرانی در دوران باستان در فن تیراندازی، اسب‌سواری، شمشیر‌زنی و دیگر فنون پهلوانی نیز آموزشهایی می‌دیدند و در شکار و جنگ شرکت می‌جستند.[11]

در دورة هخامنشیان، درصورتی که فرزند می‌دید که مادرش وارد مکانی می‌شود که او در آنجا ایستاده است درحالت ایستاده باقی‌می‌ماند تا مادر به او اجازة نشستن بدهد. حتی شاه نیز برای مادر خود احترام فراوان قائل می‌شد و درهنگام غذاخوردن پایین‌تر از مادر بر سر میز غذا می‌نشست.[12]

زنان در ایران برخلاف زنان در یونان و روم از حق مالکیت برخوردار بودند و نیز بسیاری از زنان جامعه ایران ساسانی که مربوط به طبقه بالای جامعه بودند، از حقوق اجتماعی بهره می‌یافتند. همچنین دوده سالار (بزرگ خانواده) می‌توانست آنان را برخود سالار و صاحب اختیار یا به اصطلاح پادشاه کند. در آن صورت زن می‌توانست شخصاً همسر اختیار کند و نیز برخلاف زنان طبقات پایین، در دادگاه گواه یا داور باشد.[13]

در درون خانواده زن از ارجمندی و قدرتی برخوردار بود که به نقش او به عنوان مادر خانواده (کدبانو) بازمی‌گشت. در آن دوره اعتقاد بر این بود که "فره‌خانه" با کدبانو پیوند دارد و هرگاه جسد او را از خانه بیرون برند "فره‌خانه" با وی به در خواهد رفت. فرزندان ملزم بودند که هم از پدر و هم از مادر فرمانبرداری کنند. همسر کدخدا می‌توانست در اموال شوهر شریک او باشد. زن حق مالکیت داشت و می‌توانست درآمد ویژه ای داشته باشد و دستمزد خود را برای خود نگهدارد. وقتی زن و شوهر با هم وام می‌گرفتند، به صورت شریک متضامن با آنها رفتار می‌شد و وام‌دهنده می‌توانست درغیاب شوهر وام را از زن بازپس ‌گیرد.[14]

با این حال از کتابهای پهلوی برمی‌آید که از اعتبار جنسیت مردانه و اقتدار جامعه هند و اروپائیان باستان در دورة ساسانی، چنان اثری بر جای بوده است که پسرزاده شدن‌ امتیاز تلقی می‌شد. مرد هم حرمت و مزایای حقوقی بسیاری را دریافت می‌کرد و هم مسئولیت تأمین معاش زن و فرزندان را برعهده داشت. بدان گونه که زن بیوه مظهر بی‌پناهی و رنجوری بود، اما زن کوشا و هوشیار با سود جستن از حق تملک و دارایی و کار می‌توانست به یاری بخت و دانایی، جایگاه والایی در جامعه بیابد. زن در آن روزگار، توان آن را داشت که مزایایی را با شایستگی ذاتی و کوشندگی از آن خود کند که مردان خودبه‌خود به محض مرد زاده‌شدن امکان بهره‌مندی از آن امتیازات را می‌یافتند. [15]

در"گاهان" زن از دو دیدگاه مورد توجه قرار می‌گیرد که مکمل یکدیگر‌ند، یکی به عنوان گرونده زرتشتی و دیگر به عنوان یکی از دو جنس بشر که نقش و جایگاهی ویژه در زندگی اجتماعی دارد. در مورد اول وجدان زن مورد خطاب است. وی ولی به مثابه نیمی از گروندگان دین شناخته می‌شود. پیامبر او را فرا می‌خواند تا بیندیشد و خود، دین خویش را برگزیند. در دومین نظرگاه وی نقش خاص خود را باید به عنوان دختر و همسر و مادر در خانواده ایفا کند. در اینجا زن نقش طبیعی و زیستی زایمان و پرورش نوزاد را برعهده دارد که موجب دوام جامعه و بقای نسل و نوع بشر است. وجدان زن آزاد است که بر اساس رأی و خرد و شناخت خود آنچه را بهتر می‌داند اختیار کند اما بنابر گواهی آثار مکتوب، روی هم رفته از برابری جایگاه زن و مرد چنان که در"گاهان" می‌آید بتدریج کاسته می‌شود و هر چه از متنهای کهن فاصله می‌گیریم، جنس مذکر بیشتر به چشم می‌خورد و مقام و منزلت زن تنزل می‌یابد. در متون نیایشی اوستا یعنی بخشهای غیر گاهانی یسنا و نیز "ویسپرد" و "یشتها"، تأکید بیشتری بر ارجمندی زن وجود دارد. [16]

"گاهان" مژده حیات اخروی را به زن و مرد یکسان می‌دهد و هر چند وظایف زندگی را میان آن دو تقسیم می‌کند، نیکی ورزیدن و رستگاری را برای هر دو جنس همانند می‌شمارد. اوستای متأخر نیز تحت‌تاثیر آموزه‌های گاهانی، پیوسته روح بهشتی و جاوید یا "فروهر نیک" و پارسای زن و مرد را در کنار هم می‌ستاید و یا حتی در کتاب "ویدیوداد"، سوگواری را برای هر دو یکسان می‌داند. "یشت کردن"، بر زن و مرد هر دو واجب است، مراسم ویژه در گذشتگان نیز برای هر دو یکسان است و از جزئیاتی ناچیز در این باره می‌توان چشم پوشید.[17]

مسیحیت

از نظر شرع کلیسایی، زن و مرد یکسانند و هر دو مخاطب قانون کلیسایی هستند، گرچه از آنجا که زن به اقتضای جنسیت از عهدة انجام بعضی کارها برنمی‌آید و لاجرم از تصدی بعضی مقامات دینی محروم شده است. با این حال در کلیسای اولیه به زنانی (معمولاً بیوه) برمی‌خوریم که دارای مقامات کلیسایی همچون "اسقف"، "کشیش" و "شماس" هستند.[18] این زنان چنانچه بخواهند به این مقامات نائل شوند باید واجد شرایطی باشند: دست کم شصت سال عمر داشته باشند، خود را شب و روز وقف عبادت کنند، درصورت بیوه بودن هیچ توجهی به ازدواج مجدد نداشته باشند، به قدیسان خدمت کنند، مهربان باشند و به فقرا کمک کنند.

در دورة پس از رسولان مدارک مستندی دال بر بهبود وضعیت بیوه‌زنان در غرب وجود ندارد شواهد و مدارک نیز در این مورد در شرق نیز مبهم است. اما این امر محتمل به نظر می‌رسد که بیوه‌زنان معمولاً به عنوان "شماس" منصوب می‌شدند.[19]

بااین حال در اول قرنطیان آمده است: زنان در کلیسا ساکت باشند چرا که ایشان مجاز به سخن گفتن نیستند و باید تابع باشند، چرا که شریعت می‌گوید اگر زنان بخواهند چیزی یاد بگیرند باید در خانه از شوهران خود بپرسند زیرا صحبت زنان در کلیسا شرم‌آور است(5-34/ 14). همچنین در اول قرنطیان آمده است: زنان باید در کلیسا خود را بپوشانند(15-14/ 11). زنان اگر چه دربعضی موارد به بعضی مقامات کلیسایی نیز دست یافته‌اند، اما عهده دار منصب قضاوت نبوده‌اند.[20]

اما زن به عنوان عنصری از نژاد انسانی به همراه مرد مکلف است که در جهت رشد و تعالی انسان در همه ابعاد بکوشد. به گفته "پولس‌رسول" سیطرة مرد در جامعه به دلیل ابعاد شخصیتی مرد نیست بلکه به خواست خداوند بوده است پولس دراین باب می‌گوید: مرد صورت و جلال خداوند است و زن جلال مرد. از نظر کلیسای کاتولیک مرد رئیس و حاکم بر خانواده است. زن به منزله تکه‌ای از بدن و قطعه‌ای از استخوانهای مرد است و باید تابع شوهر خود باشد، البته این بدان معنا نیست که زن ملک شوهر است بلکه کامل‌کنندة وی به حساب می‌آید، چراکه ریاست و حکومت مرد بر خانواده نمادی از حکومت مسیح بر کلیسا و پیروی زن از شوهر سمبل تبعیت کلیسا از مسیح است. این حکم در ده فوریه 1880 از سوی کلیسا صادر شد البته این دیدگاه همواره مورد توجه کلیسا بوده است و شاید بتوان گفت کلیسا در این حکم این مسأله را دوباره مورد تأکید قرار داده است.[21]

در پروتستانتیزم عقیده بر این است که در مسأله عشق و محبت، زن و مرد از حق مساوی برخوردارند این عقیده در نقطه مقابل نظر کتاب مقدس دربارة زن است در عهد عتیق زن همواره تابع مرد بوده است در عهدجدید نیز چنین عقیده‌ای وجود دارد به طوری که در"افسوسیان"، "کولسیان اول"، "پترس اول"، "تیموتائوس" و "تیتوس" بر تبعیت زن از مرد و سیطرة مرد بر زن تأکید شده است. اما پروتستانهای لیبرال عمدتاً به "قلاطیان" و "افسوسیان" استناد می‌کنند که به نظر می‌رسد تساوی زن و مرد را مطرح می‌کنند.[22]

دون برونینگ[23] و همکاران وی به طور تأثیرگذاری نقد خانواده‌گرایی و ازدواج را مطرح کردند. مسألة تساوی زن و مرد دیدگاههای مختلفی را به وجود آورد: یک دیدگاه این است که زن و مرد تصویری از خداوند هستند. یکی دیگر از این دیدگاهها مسیحیت تثلیث گرای احیاء شده است که خداوند را در اتحاد افراد در روابط می‌بینند به طوری که روابط شخصی انسانها منعکس‌کنندة روابط الهی میان قوم خداوند تلقی می‌شود. یک عقیدة دیگر این است که خداوند در مسیح به شکل انسان، نه صرفاً مرد تجسم یافت. بر این اساس، می‌توان گفت پروتستانتیزم معتقد است که در مسألة ازدواج، زن و مرد از برابری برخوردارند و تبعیت و پایین‌تر بودن زن نسبت به مرد نادرست است. [24]

در آغاز قرن نوزده میلادی، پروتستانها این مسأله را مطرح کردند که اگر همگان به خدمت خداوند دعوت شده اند اگر آن گونه که در "قلاطیان" آمده است میان یهودی و یونانی، زن و مرد فرقی وجود ندارد براین اساس چرا زن به انجام خدمات روحانی نپردازد؟ چنانچه پولس رسول گفته است که همه اعضای جامعه مسیحی روحانیانی هستند که به خدمات الهی می‌پردازند، پس زنان بخشی از این روحانیان به حساب می‌آیند. اگر مسیحیت از همگان اعم از زن و مرد می‌خواهد به مطالعه کتاب مقدس بپردازند و به همراه فرزندان خود در شهادت و ایمان مشارکت کنند، پس زنان نیز می‌توانند به چنین کاری بپردازند. اگر هر مسیحی بشارت تعمید روح‌القدس را دریافت کرده است، پس زن نیز چنین بشارتی را دریافت کرده و به اندازة مرد مستعد نجات است. اما کلیسای کاتولیک رومی همچنان به موضع خود دایر بر عدم صلاحیت زنان درتصدی مقامات روحانی، اصرار می‌ورزد.[25]

بحثها علیه روحانیت زن در پروتستانتیزم به مدت حدود دویست سال جریان داشت و گروههایی که قائل به قابلیت زنان برای روحانی شدن بودند، درحدود نیمه قرن بیستم توانستند به اعتقادات خود جامه عمل بپوشانند. کسانی که معتقد به عدم صلاحیت زنان برای رسیدن به مقامات روحانی بودند، به کتاب مقدس استناد می‌کردند. ایشان می‌گفتند که خداوند در خلقت، زن را تابع مرد آفریده است و در این باره به سفر پیدایش استناد می‌کنند که در آن آمده است: حوا بعد از آدم به عنوان کمک وی خلق شد(18/1). همچنین ایشان به داستان هبوط آدم اشاره می‌کنند که در آن حوا، آدم را اغوا می‌کند و لذا از سوی خدا محکوم شد که همواره تحت سلطه شوهر خود باشد (26-7/ 1) ایشان همچنین در عهدجدید به اول قرنطیان استناد می‌کنند که در آن آمده است: زن باید مرد را تبعیت کند و او را جلال بخشد،(قرنطیان 8-7/11) کسانی که معتقد به قابلیت زنان برای رسیدن به مقامات روحانی بودند به عهد عتیق استناد نکردند. ایشان با رد بعضی فقرات کتاب مقدس بر آن بودند که نحوة نگرش به انسان درگذشته، با رویکرد مترقی نسبت به انسان متفاوت است ایشان به این داستان خلقت در سفر پیدایش استناد می‌کنند که در آن آمده است: زن و مرد با هم و به صورت خداوند آفریده شده و با هم از خلقت بهره‌مند گردیده‌اند(7-26/ 1). ایشان همچنین به نحوة برخورد مسیح با زنان استناد می‌کنند و می‌گویند که او نسبت به زنان احترام فراوانی قائل بود. پولس نیز هنگامی که به قدرت عیسی‌مسیح در تغییر امور اشاره می‌کرد تأکید داشت که در کلیسا تفاوتی میان نژادها و جنسیت‌ها وجود ندارد چرا که همه در عیسی‌مسیح یکی هستند. قلاطیان مخالفان همچنین معتقد بودند چون عیسی‌مسیح مرد بود پس باید روحانیون مرد باشند اما موافقان روحانیت زنان درجواب ایشان می‌گویند پیش از پرداختن به جنسیت عیسی‌مسیح، انسانیت وی مطرح است. از سال 1950 تا دهه 1970 میلادی بیشتر شاخه‌های پروتستان راه را برای رسیدن زنان به مقامات روحانی هموار کردند.[26]

اسلام

زن در دین اسلام جایگاه والایی دارد و از آنجا که در جامعه‌ای که اسلام ظهور کرد زن هیچ قدر و منزلتی نداشت.

دادن این امر کافی است نگاهی به آن جامعه افکنده شود. در آن عصر نه تنها در میان جامعه اعراب زن هیچ جایگاهی نداشت بلکه در میان اقوام دیگر نیز وضع بهتر نبود.

عرب برای زن نه استقلالی در زندگی قائل بود و نه حرمت و شرافتی، و تنها حرمتی که برای او قائل می‌شد در چارچوب خانه و خاندان بود. زنان در عربها ارث نمی‌بردند، و تعدد زوجات آن هم بدون حدی معین، جایز بود، همچنان که در یهود نیز چنین است، و همچنین در مسأله طلاق برای زن اختیاری قائل نبود. در مواردی دختران را زنده به گور می‌کردند اولین قبیله‌ای که دست به چنین جنایتی زد، قبیلة بنوتمیم بود، و به خاطر پیشامدی بود که در آن قبیله رخ داد، و آن این بود که با نعمان‌بن‌منذر جنگ کردند، و عده‌ای از دخترانشان اسیر شدند که داستانشان معروف است، و از شدت خشم تصمیم گرفتند دختران خود را به قتل برسانند، و زنده دفن کنند و این رسم ناپسند به تدریج در قبائل دیگر عرب نیز معمول گردید، و عرب هرگاه دختری برایش متولد می‌شد به فال بد گرفته و داشتن چنین فرزندی را ننگ می‌دانست به طوری که قرآن می‌فرماید: [27] پدر دختر از شنیدن خبر ولادت دخترش خود را از مردم پنهان می‌کرد و برعکس هر چه بیشتر دارای پسر می‌شد (هر چند پسرخوانده) خوشحال‌تر می‌گردید، و حتی پسر زن شوهرداری را که با او زنا کرده بود، به خود ملحق می‌کرد و چه بسا اتفاق می‌افتاد که سران قوم و زورمندان، بر سر یک پسری که با مادرش زنا کرده بود نزاع می‌کردند، و هر یک آن پسر را برای خود ادعا می‌نمودند.

البته از بعضی خانواده‌های عرب این رفتار هم سرزده، که به زنان و مخصوصاً دختران خود در امر ازدواج استقلال داده، و رعایت رضایت و انتخاب خود او را کرده باشند، که این رفتار از عرب، شبیه همان عادتی است که گفتیم در اشراف ایرانیان معمول بود، و خود یکی از آثار امتیاز طبقاتی در جامعه است.

و به هر حال رفتاری که عربها با زنان داشت، ترکیبی بود از رفتار اقوام متمدن و رفتار اقوام غیرمتمدن، که این اساس ندادن استقلال به زنان در حقوق، و شرکت ندادن آنان در امور اجتماعی از قبیل حکومت و جنگ و مسأله ازدواج و اختیار دادن امر ازدواج به زنان اشراف را از ایران و روم گرفته بودند، و کشتن زنده به گورکردن و شکنجه دادن آنان را از اقوام بربر و وحشی اقتباس کرده بودند[28].

بیشترین شأنی که برای زنان قائل بودند این بود که زنان کالایی بیش نیستند و به زن به عنوان انسان کامل و حتی در برخی موارد انسان نمی‌گریستند. قبل از ظهور دین اسلام زنها در منتهای بدبختی و فلاکت به سر می‌بردند و از هر گونه حقوقی که برای انسانها لازم‌الرعایة بود محروم بودند اسلام در قرآن احیاء کننده حقوق زن است. اسلام به زن، که در طول تاریخ و جوامع بشری از حقوق طبیعی و انسانی خود محروم شده بود. استقلال، شخصیت حقیقی و حقوقی بخشید. و او را همردیف با مردان خلیفه‌الله ‌فی‌الارض نامید. با بررسی دیدگاه اسلام، زنان و مردان جوهرة انسانی یکسانی دارند. ایشان در انسانیت خود با دیگران برابر هستند و هیچ فرقی در حدود ماهیت انسانی با یکدیگر ندارند. «در حالی که تمدن اولیه غرب بر این واقعیت که زن انسان کاملی نیست، مبتنی بود و نظر اسلام 1400 سال بیش یک ایده انقلابی بود»[29]

لذا «آنقدری که اسلام به زن خدمت کرده است به مرد نکرده است»[30].اسلام بین زن و مرد از نظر تدبیر شئون اجتماع و دخالت اراده و عمل آن دو در این تدبیر، تساوی برقرار کرده، و علت آن این است که زن نیز مانند مرد می‌خواهد بخورد و بنوشد و بپوشد، و سایر چیزهایی که در زنده ماندن خود به آنها محتاج است به دست آورد، و لذا قرآن کریم می‌فرماید:[31].شما زنان و مردان از جنس همدیگر می‌باشید.

پس همانطور که مرد می‌تواند خود در سرنوشت خویش تصمیم بگیرد و خود مستقلاً عمل کند و نتیجة عمل خود را مالک شود، زن نیز بدون هیچ تفاوت چنین حقی را دارد: « سود و زیاد کارش، عاید خودش می‌شود»[32]

پس زن و مرد در آنچه که اسلام آن را حق می‌داند برابرند، و به حکم آیة: «آنچه حق می‌داند، حق واقعی است»[33].

جایگاه زن در قرآن به گونه است که حتی ملائکه و جبرئیل نیز با ایشان ارتباط دارند و حضرت مریم یکی از این زنان است که یکی سوره‌های قرآن کریم نیز به نام اوست[34].

این جایگاه رفیع نشان آن است که اسلام برخلاف برخی مکاتب و ادیان زاهدانه مثل گنوسیسم و مانوی که زن را موجودی شیطانی و اهریمنی می‌دانستند و یا برخی ادیان دیگر که زن را موجب انحراف و گمراهی مردها تلقی می‌کردند شأن والایی را برای زنان قائل می‌شود.

اسلام به خاطر طبیعت و فطرت وامکانات واقعی و قوت عاطفه‌ای که زنان از آن برخوردارند، آنان را مورد حمایت خود قرار داده است و به علت ارتباط سیستم میراث با مسائل مربوط به هزینه و مخارج زندگی تفاوتهایی قائل شده است.

قرآن در عصر نزولش گامهای بلندی به سوی زن و حقوق انسانی او برداشت ولی هرگز به نام احیای زن به عنوان «انسان» و شریک مرد در انسانیت و حقوق انسانی، زن بودن زن و مرد بودن مرد را به فراموش نسپرد. آنچه از نظر اسلام مطرح است این است که زن و مرد به دلیل این که یکی زن است ودیگری مرد، در جهات زیادی مشابه یکدیگر نیستند. جهان برای آنها یکجور نیست، خلقت و طبیعت آنها را یکنواخت نخواسته است. به همین جهت ایجاب می‌کند که از لحاظ بسیاری از حقوق و تکالیف و مجازاتها وضع مشابهی نداشته باشند. در دنیای غرب اکنون سعی می‌شود میان زن و مرد از لحاظ قوانین و مقررات و حقوق و وظایف وضع واحد و مشابهی بوجود آورند و تفاوتهای غریزی و طبیعی زن و مرد را نادیده بگیرند. تفاوتی که میان نظر اسلام و سیستمهای غربی وجود دارد در اینجاست بنابراین لازم عدالت و حقوق فطری و انسانی زن و مرد عدم تشابه آنها در پاره‌ای از حقوق است[35].

نکتة دیگری که می‌توان از آن ارزش زن را در اسلام یافت، استقلال اقتصادی زنان متأهل در اسلام است، که کمتر مورد بحث قرار گرفته است. یکی از مسلمات دین اسلام این است که مرد حقی به مال و دارایی و کار زن ندارد. در حقیقت اسلام به زنان متأهل شخصیت مستقل اعطا کرده است، شوهر هیچ‌گونه سهمی در دارایی همسر خود ندارد، مگر این که او با مواقفت آزادانه خود از دارایی‌اش چیزی به او ببخشاید قرآن دیدگاه خود را در مورد این موضوع کاملاً روشن بیان کرده است. «و مهر زنان را در کمال رضایت و طیب خاطر به آنها بپردازید اگر چیزی از مهر خود را از روی رضا و خشنودی به شما بخشیدند از آن برخوردار شوید که حلال و گوارا خواهد بود»[36].

دارایی و درآمد زن تحت اختیار کامل خود اوست و تنها او می‌تواند از آن استفاده کند، زیرا مراقبت و خرجی او و فرزندان برعهده شوهر می‌باشد. مهم نیست که همسر تا چه اندازه ثروتمند است. او مجبور نیست در مخارج خانواده مشارکت کند، مگر این که داوطلبانه این مشارکت را انتخاب کند[37]. در حالی که در فرهنگهای دیگر، چنان که گفته آمد، نه تنها زنها استقلال اقتصادی نداشتند بلکه خود بیشتر جز اموال و دارایی، پدران یا همسران و فرزندان به حساب می‌آمدند.

مفهوم ازدواج و اهداف آن

نهاد ازدواج در همة فرهنگ ها از اهمیت خاصی برخوردار است. معمولاً در فرهنگ ها و ادیان، نه مرد ونه زن هیچ یک در هنگام بلوغ، بدون وجود همسر خود را کامل نمی دانند. بسیاری از ادیان ازدواج را عملی مقدس می دانند که منشأ الوهی دارد در این فصل به دیدگاه های ادیان مورد بحث راجع به مفهوم ازدواج و اهداف آن می پردازیم.

مزدایی

مفهوم ازدواج: از نظر ایرانیان ازدواج امری مقدس و تکلیفی دینی است[38] و کاری بسیار پسندیده به حساب می‌آید و سرباز زدن از آن و زندگی‌کردن به حالت تجرد ناپسند و در خور نکوهش است. هر فرد زرتشتی موظف است که چون به حد بلوغ برسد، برای خود همسری برگزیند. در "ویدیوداد" مردی که همسر دارد از مردی که همسر ندارد بهتر دانسته شده است.[39](ویدیوداد 47/4)

در بندهای سوم تا پنجم "یسنا"، هات53 به جایگاه والای ازدواج در ایران باستان اشاره می‌شود. درترجمة "یسنا" در جلد31 مجموعه کتب مقدس شرق در هات53 بندهای 3 و4 آمده است: و به او یعنی داماد، "جاماسپه"، ایشان تو را ای پروچیستا جوانترین دختر زرتشت را خواهند داد. زرتشت وی را به عنوان یاور و همفکر و پیرو"اشه" و "اهوره مزدا" و به عنوان یک پناه به "جاماسپه" می‌دهد. بنابراین ایشان به کمک "خرد آرمیتی" فراخ بخشندة بسیار پرهیزگار، مشاور یکدیگر خواهند بود و کرداری نیکو خواهند داشت. عروس یعنی "پروچیستا" پاسخ می‌دهد من به او عشق و مهر خواهم ورزید.[40]

اهداف ازدواج: اهداف ایرانیان باستان از ازدواج بالاتر و والاتر از تولیدمثل صرف بود. این اهداف خودخواهانه نبود، بلکه مبتنی بر آرزوی تعالی معنوی نیروی خیر در پایان جهان بود. بر طبق آموزه‌های زرتشت، انسان به منظور مبارزه با شرّ و تقویت و پشتیبانی از نیروی خیر به دنیا آمده است، براین اساس، انگیزة اصلی ازدواج، میل به مشارکت در تجدید حیات در آن جهان است که به انسان وعده داده شده است این تجدید حیات به تدریج و از فرآیند تجدید نسلها حاصل می‌شود، لذا ازدواج ازنظر ایرانیان امری مقدس بود. به کارگیری هر چه بیشتر آموزه‌های متعالی زرتشت، دوام بخشیدن به حکومت خداوند به واسطه تسهیل پیروزی نیروی خیر که در پایان جهان محقق می‌شود و اتحاد زن و مرد در قالب ازدواج به منظور گسترش نسل بشر، اهداف دینی به حساب می‌آمدند. [41]

در "ویدیوداد" آمده است: اگر کسی با کنیزی خردسال یا بزرگسال خواه نامزد شده یا نشده نزدیکی کرد و او را آبستن ساخت، نباید آن کنیز از شرم مردم جنین خود را تباه کند و اگر آن کنیز از شرم مردم جنین خویش تباه کرد، گناهی که از او سر زده و آسیبی که رسانیده است، به گردن بزرگان خانواده افتد و خویشاوندان وی به خاطر گناهی که از وی سرزده باید مجازات شوند. در یشتهای مختلف "اوستا"، بارها از زنانی که داروهایی می خورند و فرزند خویش را نابود می‌کنند شکوه‌ها رفته و گلایه‌ها شده است، و بدیشان اعلام و اخطار گردیده است که با این کار خود از فرمان "اهورامزدا"، سرپیچی کرده و دودمان خویش را تباه گردانیده و یار دیوان و "اهریمنان" گشته‌اند[42].

مسیحیت

مفهوم ازدواج: ازدواج را می‌توان از دیدگاههای مختلف مورد توجه قرار داد. متألهان به آن به عنوان یک تکلیف می‌نگرند و آن را مرحله‌ای از زندگی می‌دانند که اکثریت مردم از سوی خداوند به آن خوانده می‌شوند. متالهان شعائرگرا، ازدواج را یکی از هفت نشانه ظاهری می‌دانند که راههای اعطاء فیض به مومن به حساب می‌آیند. ازدواج وضعیتی است که افراد با پیمان دو جانبه وارد آن می‌شوند.[43] مسیحیت ازدواج را یک شعیره می‌داند در این دین هرگونه رابطه جنسی خارج از پیمان ازدواج، گناه تلقی می‌شود.[44] ازدواج پیمانی دائمی میان زن و مرد، به منظور تولیدنسل و تربیت فرزندان است. کسانی که ازدواج می‌کنند وارد مرحله‌ای از زندگی می‌شوند که بر اساس آن به طور خاصی با مسیح ارتباط پیدا می‌کنند. در معنای الهیاتی تکلیف عبارت است از دعوت خداوند به زندگی مسیحی یعنی خداوند انسان را به حیات مسیحی دعوت می‌کند. ازدواج در مفهوم مسیحی اولیه تکلیف هر زن و مرد تعمید یافته‌ای است که بر اساس آن خود را وقف این مرحله از حیات می‌سازند و از این رهگذر آن همسران به کمال معنوی می‌رسند. تعالیم مربوط به پاپها در بردارندة اشاراتی به ازدواج به عنوان یک تکلیف و مرحله‌ای ازحیات است.لئوی سیزدهم می‌گوید: هر کسی حق دارد که آزادانه میان تجرد به پیروی از مسیح و ازدواج یکی را انتخاب کند. پاپ پیوس[45]یازدهم ازدواج را به عنوان کمال معنوی دو طرفه می‌داند. او می‌گوید: کسی که بر اساس ایمان این وظیفه خود را انجام دهد، از نظر خداوند انسان کاملی است خداوند تمام فرزندان خود را به کمال بخشیدن به دین دعوت نمی‌کند، اما همه ایشان را به کمال بخشیدن به خود فرا می‌خواند که همانا ازدواج است.[46]

این گفته‌های پاپ‌ها دربارة ازدواج مبتنی برکتاب مقدس است. مثلاً آنجا که می‌گوید: پس خدا انسان را شبیه خود آفرید. او انسان را زن و مرد خلق کرد و ایشان را برکت داده، فرمود بارور و زیاد شود، زمین را پر سازید برآن تسلط یابید و بر ماهیان دریا و پرندگان آسمان و همه حیوانات فرمانروایی کنید(پیدایش28/1). آباء‌شورای یازدهم ازدواج را برای افراد غیر روحانی تکلیفی الهی تلقی کرده‌اند که درمرحله‌ای از زندگی باعث تقدیس انسان می‌شود.در مفهوم ازدواج مسیحی پیوند

زن و مرد نماد اتحاد مسیح و کلیسا است. لذا زن و مردی که وارد پیمان ازدواج می‌شوند در حقیقت از سوی خداوند دعوت شده‌اند. تجرد و دوشیزگی از صدر مسیحیت به بعد در صورتی که برای خداوند باشد یک تکلیف مافوق طبیعی است. تجرد مقدس منجر به اتحاد با مسیح می‌شود و باعث پیوند معنوی روح و مسیح می‌گردد و نماد پیوند مستحکم مسیح و کلیسا است. در تلقی مسیحیت از ازدواج، این مفهوم نمایانگر پیوند زمینی و ثمربخش مسیح با کلیسا نیز به حساب می‌آید. در مسیحیت تجرد و ازدواج لازم و ملزوم یکدیگرند و فهم هر یک از آنها مستلزم آگاهی از دیگری است. براین اساس، به نظر می‌رسد که تجرد یک تکلیف فرا طبیعی است و ازدواج نیز با این که تکلیفی طبیعی و عادی به حساب می‌آید، دعوتی از سوی خداوند است. [47]

در حالی که ازدواج به عنوان یک امر مقدس با تجرد قابل مقایسه است، همچنین می‌توان آن را با مرحله‌ای از اتحاد روحانی مقایسه کرد. خداوند اراده کرده است که انسان وارد پیوند ازدواج گردد. هر زن و مردی از سوی خداوند به ازدواج دعوت شده است، چرا که ایشان باید کثیر گردند و زمین را پر سازند و این تکلیف به واسطه آدم بر عهده همه گذاشته شده است. این فرمان خداوند فرمانی عادی نیست بلکه فرمانی مافوق طبیعی به حساب می‌آید به همین دلیل ازدواج در عهد عتیق و جدید هم جنبه مادی و هم جنبه معنوی دارد. اگر ازدواج به عنوان امر مقدس و یک عمل فوق طبیعی در جسم مسیح یک تکلیف باشد، این امر برای کسانی که این تکلیف را انجام می‌دهند حیات زاهدانه خاصی به ارمغان می‌آورد.[48]

در زمینة ایجاد معنویت در افراد متأهل، فرد باید بداند که زن و مرد دعوت شده‌اند تا در ملازمت و به واسطه یکدیگر از طریق یک پیوند نزدیک و زندگی مشترک تقدیس یابند. ازدواج عبارت است از زندگی دو انسان که با یکدیگر کاملاً اتحاد یافته‌اند. در چنین شرایطی در همه چیز بایکدیگر شریک اند و کاملاً ضروری است که آن دو باید همه چیز را تحت مراقبت مسیح با یکدیگر قسمت کنند. تـا روحاً و جسماً با خدا پیـوند یـابند و با یک خـواست و هدف به خـدا خدمت کنند. هریک از ایشان باید شخصیت مستقل و تغییر ناپذیر یکدیگر را به رسمیت بشناسند، چرا که زن و مرد عین یکدیگر نیستند بلکه مکمل یکدیگرند.

مشیت خداوند بر آن قرار گرفته است که انسانها با انتخاب جفت به کمال معنوی برسند. افراد متدین باید خداوند را از خود بدانند. عرفای بزرگ، تجربه دینی را با اصطلاح ارتباط زناشویی روح با خداوند توصیف می‌کنند، که از آن میان می‌توان به قطعه 22 سرود معنوی "یوحنای صلیبی" اشاره کرد. عهد جدید نیز همواره از داماد و عروس و مراسم ازدواج سخن به میان می‌آورد.[49] انبیاء نیز ازدواج را به عنوان عهد و پیمان میان "یهوه" و بنی اسرائیل بکار می برند و این نشان دهندة آن است که ازدواج امری دو جانبه است.[50] اگر ازدواج درمسیحیت حقیقت فوق طبیعی باشد، باید اصول قداست را عملی سازد. افراد متدین عمدتاً در یک راه سلبی، یعنی ترک دنیا گام برمی‌دارند. که گذرا بودن دنیا را نشان می‌دهد. اما افراد عادی، بیشتر راه ایجابی را انتخاب می‌کنند. مسیحیت درسطح گسترده‌ای تلاش می‌کند که ترک ازدواج را بیشتر مورد توجه قرار دهد اما این امر بیش از این که ماهیت الهیاتی داشته باشد، جنبه توصیه و تشویق دارد. پرهیزگاری از طریق اتحاد با مسیح در همسران چنان قداست و تکلیفی ایجاد می کند که آن دو نه تنها در تربیت، بلکه در تکالیف و تکامل معنوی نیز یکی می شوند و اختلاف نظرهای دو طرف در زمینه فضایل اخلاقی به تفاهم بدل می شود واز این رهگذر، شهوت بصری، جسمی و غرور خودبینی به طور درونی درمان می شود و خلاقیت فرا طبیعی مربوط به عشق دو طرفه میان زن و شوهر و از طریق فرزندان و به خاطر ایشان ایجاد می شود.[51]

اما پولس با اینکه ازدواج را به دلیل اجتناب از بی‌بند وباری ضروری می‌داند، ولی در عین حال تأکید می‌کند که فردی که بتواند امساک و پرهیز کند، بهتر است که مجرد بماند یعنی یا ازدواج

نکند و یا اگر همسر خود را از دست بدهد مجدداً ازدواج نکند. وی تجرد را برای نیل به اهداف دینی ضروری می‌دانست. ازبیوس[52] ازدواج را فساد و بی‌بند وباری می‌داند. به دلیل ارتباطی که مسیحیت با یهودیت دارد و از آنجا که کتاب مقدس یهودیان از نظر مسیحیان معتبر است، مسیحیت کوشید که دیدگاه یهودیت را نسبت به ازدواج و تولید نسل حفظ کند و دفاع و حمایت مسیحیت از تجرد ریشه در عهد جدید دارد.[53]

ازدواج نهادی الهی تلقی شده است در رساله به عبرانیان، جایگاه والایی به ازداوج داده شده است. معلمان مسیحی تجرد را می‌ستودند و ازدواج در چشم ایشان گزینه دومی بود که افرادی که نمی‌توانستند کف نفس بورزند آن را انتخاب می‌کنند.[54]

به واسطه ازدواج، میان طرفین پیمانی دائمی و انحصاری بسته می‌شود.[55] در پیمان ازدواج سه مرحله وجود دارد: اول این که هر یک از طرفین جان خود را در راه دیگری می‌نهد. شوهر مرگ عیسی‌مسیح بر روی صلیب را به یاد می آورد و می‌گوید: مرگ مسیح در حقیقت مرگ من بود من بر صلیب مسیح مردم و حالا دیگر برای خود زندگی نمی‌کنم. زن هم به صلیب نگاه می‌کند و همان کلمات را می‌گوید: مرگ مسیح در حقیقت مرگ من بود من بر صلیب مسیح مردم و حالا دیگر برای خود زندگی نمی‌کنم. از این لحظه به بعد، هیچ یک از آنها چیزی را از دیگری دریغ نمی‌کنند، هرچه شوهر دارد از آن همسرش است و هرچه زن دارد از آن شوهرش هم هست. هیچ کس چیزی برای خود ندارد. این، یکی‌شدن است،نه شراکت.[56]

دوم این که پس از این مرگ، حیات تازه‌ای شروع می‌شود، براین اساس هر یک از طرفین در دیگری و از طریق او چنین زندگی می‌کند، شوهر به زن خود می‌گوید: زندگی من در توست من توسط تو به زندگی ادامه می‌دهم. به همین صورت زن به شوهر خود می‌گوید: زندگی من در

توست من زندگی خود را در تو می‌بینم. تو نمایان‌ کنندة من هستی.[57]

سوم این که طرفین ازطریق اتحاد جسمانی به کمال می‌رسند و این اتحاد به نوبه خود میوه‌ای به بار می‌آورند که ادامه‌دهندة آن حیات تازه‌ای است که هر یک از طرفین می‌خواهد با دیگری ادامه دهد. خدا در تمام هستی، این اصل اساسی را مقرر فرمود که بدون اتحاد میوه‌ای در کار نخواهد بود. زندگی مشترک به ثمرآوری منتهی می‌شود و زندگی‌ای که در آن شراکت نباشد بی‌حاصل و بی‌ثمر باقی می‌ماند.[58]

ازدواج پیمانی دوطرفه است که بر اساس آن طرفین از حقوقی برخوردار می‌گردند که از مهمترین آنها تولیدمثل است. این پیمان بر اساس رضایت دوجانبه منعقد می‌گردد و هدف از آن تناسل، تربیت فرزندان و زندگی مشترک و تأمین احساسات و عواطف یکدیگر در قالب روابط زناشویی است ازدواج پیمانی الهی و فرا بشری است، لذا انسان قادر به نقض آن نیست بر این اساس افراد با ارادة خود وارد این پیمان می‌شوند. اما پس از ورود به این پیمان باید تمام لوازم آن را رعایت کنند. ازدواج گرچه هدفی انسانی را دنبال می‌کند، اما اصل و اساسی الهی دارد. ازدواج مقدس، است چراکه در وهلة اول باعث به وجود آوردن فرزندان خداوند می‌گردد و در مرحله دوم، سبب ایجاد حمایت دوجانبه و ارضاء غرایز جنسی می‌شود. ازدواج، تک‌همسری و غیرقابل فسخ است، چرا که منشأیی الهی دارد و در حقیقت ازدواج محصول جامعه نیست، بلکه جامعه از طریق ازدواج به وجود می‌آید.[59]

مسیح ارزش ازدواج را در حد یک شعیره بالا برد، لذا در کلیسای کاتولیک به عنوان یکی از شعائر محسوب می‌گردد و بنابراین اولین قانون از قوانین شرعی که به ازدواج مربوط است، صراحتاً می‌گوید پیمان ازدواج مشروع میان دو شخص تعمید یافته ممکن نیست، مگر این که در آن هنگام، شعیره انجام شود. چنین ازدواجی غیرقابل فسخ است و اگر به درستی برگزار شود و مورد تأیید باشد هیچ قدرتی بر روی زمین نمی‌تواند آن را فسخ کند. بنابراین، غیرقابل فسخ‌بودن ازدواج نه از سوی طرفین ازدواج و نه از سوی هیچ قدرت انسانی دیگری قابل فسخ نیست. در توضیح این که چرا چنین ازدواجهایی غیرقابل فسخ اند متألهان می‌گویند که ازدواج نماد انفکاک‌ناپذیری مسیح و کلیسا است. براین اساس تمام افراد تعمید ‌یافته تابع قوانین کلیسایی هستند، لذا می‌توان نتیجه گرفت که نه تنها ازدواج مسیحیان کاتولیک، بلکه ازدواج افراد غیرکاتولیکی که تعمید‌یافته‌اند بی‌تردید شعائری و مقدس به حساب می‌آید و از آنجا که ازدواج یک شعیره به حساب می‌آید، غیرقابل فسخ است.[60]

اگرچه لوتر ازدواج را جزء شعائر مقدس قلمداد نکرده است، اما فرقه‌های پروتستان ازدواج را امری دینی دانسته، آن را در حضور کشیش انجام می‌دهند.[61] با این حال آن را شعیره‌ای مقدس نمی‌دانند. لوترمی‌گوید کسی نمی‌تواند این مسأله را انکار کند که ازدواج امری دنیوی و مادی است و می‌توان به آن مانند خوراک و پوشاک و مسکن نگاه کرد و تابع قوانین حاکمان است. او همچنین می‌گوید ازدواج نه تنها از اساسی کتاب مقدسی برخوردار نیست، بلکه کاملاً ریشه در سنتها دارد و محصول تقنین کلیسا و بشر است. آباء شوراء "ترنت[62]" مسلماً این عقیدة لوتر را مدنظر داشتند و همین عقیده باعث صدور حکمی شده است که در آن انکارکنندة قداست ازدواج را ملعون دانسته‌اند. البته باید گفت این تصمیم شورای ترنت اولین تصمیم کلیسا از این دست نبوده است چرا که شورای "فلورانس" در18 دسامبر 1208 حکم مشابهی را صادر کرده بود. درحقیقت، می‌توان گفت بر این اساس از اوایل قرن 13 میلادی قداست ازدواج به عنوان یک "دوگما" مطرح شده البته این "دوگما" درحقیقت ریشه در دوره ی رسولان دارد اما تا قرن 13 رسماً و آشکارا شعیره و مقدس محسوب نشد. درهرحال شهادت کتاب مقدس و بسیاری از آباء کلیسا بر قداست ازدواج، دلیلی چنان متقن است که انکار آن از سوی بعضی متالهان متقدم و متأخر، در آن خللی ایجاد نمی‌کند. پولس رسول در رساله به "افسسیان" می‌گوید: رابطة زن و شوهر باید مانند رابطة مسیح و کلیسای او باشد. زن همانگونه که تابع عیسی‌مسیح است باید پیرو شوهر خود نیز باشد، زیرا همانطور که عیسی‌مسیح در رأس کلیسا است شوهر نیز سرور زن به حساب می‌آید، پس همان‌طور که کلیسا تابع مسیح است، زن نیز باید در همه چیز از شوهر خود تبعیت کند.[63]

ای شوهران، همسران خود را دوست داشته باشید همان‌طور که مسیح به کلیسای خود محبت می‌ورزد، مردان باید همسران خود را همچون خویشتن دوست بدارند و کسی که به همسر خود محبت می‌ورزد به خود محبت ورزیده است. آیا کسی هست که از خویشتن بیزار باشد؟ (30-21/5) پولس رسول پس از این عبارت به ازدواج به عنوان یک امر الهی اشاره می‌کند و می‌گوید از آنجا که خداوند به واسطة آدم دست به خلقت زد پس مرد باید پدر و مادر خود را ترک کرده با زنی ازدواج کند و آن دو باید با یکدیگر یکی شوند(31/5). پولس به ازدواج به عنوان یک شعیرة مقدس الهی اشاره می‌کند[64](32/5).

نخستین ازدواج میان آدم و حوا در بهشت نمادی از اتحاد مسیح و کلیساست. در اینجا پولس رسول تفاوت میان ازدواج در عهدعتیق و ازدواج در عهد جدید را مورد تأکید قرار می‌دهد و براین اساس، ازدواج در عهدعتیق را پیمان عادی و عاری از قداست می‌داند، اما به عکس، ازدواج در عهدجدید را مقدس و شعائری تلقی می‌کند. البته پولس نمی خواهد مفهوم ازدواج در عهدعتیق را فرو کاهش دهد، بلکه تنها می‌خواهد بگوید ازدواج در عهد جدید به واسطه شعائری و مقدس بودن، واسطه دریافت فیض است. البته باید گفت که پولس رسول قداست و شعائری‌بودن ازدواج را به طور صریحی بیان نمی‌کند، بلکه این مفهوم از عبارات و گفته‌های وی برمی‌آید و شورای ترنت نیز بر همین اساس یعنی رسالة "پولس" به "افسسیان"، ازدواج را امری مقدس و شعیره دانسته است. البته شورای "ترنت" در تجدید نظر در قانون مربوط به ازدواج، علاوه بر پولس رسول به عقاید "آباء کلیسا" و همچنین شوراهای دیگر توجه داشته است. قدیس اوگوستین[65] دراین باره می‌گوید: درمیان اقوام و ملل، افراد خوب کسانی هستند که به واسطة ازدواج و تولیدمثل و پاک دامنی و به واسطة روابط زناشویی از گناه مصونند. دربارة قوم خدا یعنی مسیحیان، خوبی و مصون‌بودن مردم علاوه بر آنچه گفته شد، به واسطه قداست ازدواج حاصل می‌آید که بر اساس آن حتی اگر طرفین از یکدیگر جدا هم نشوند هیچ یک نمی‌تواند مادامی‌که طرف مقابل زنده است مجدداً ازدواج کند. او همچنین می‌گوید اگر زن و مردی با یکدیگر پیمان زناشویی بستند، این پیمان تا مرگ یکی از آن دو شکسته نخواهد شد. اوگوستین می‌گوید: همان‌طورکه روح فرد مرتد که یکبار با عیسی‌مسیح پیوندیافته بود و اکنون این پیوند را شکسته به رغم این ارتداد و شکستن پیمان شعیرة ایمان یعنی تعمید شکسته نمی‌شود، پیمان ازدواج نیز چنین وضعیتی دارد. بر این اساس او ازدواج را همردیف تعمید می‌داند و می‌توان گفت ازدواج از نظر او یک شعیره به حساب می‌آید. قدیس آمبروز[66] در رساله به سرسیوس[67] می‌گوید: ما انکار نمی‌کنیم که ازدواج به واسطة عیسی‌مسیح تقدیس شده است.[68]

نظریة شعیره بودن ازدواج که در قانون جدید آمده است، هرگز مورد بحث و اختلاف کاتولیکهای رومی و کلیساهای شرق که از کلیسای روم منشعب شده‌اند نبوده است.[69]

البته متألهان کاتولیک، ازدواج را دعوتی از سوی خداوند به همگان می‌دانند، با این حال از نظر ایشان هیچ‌کس مکلف به ورود به پیمان ازدواج نیست. از سوی دیگر، پروتستانتیرم نیز بر تجرد تأکید نمی‌کند. در سال 1522 لوتر تجرد را محکوم کرد و خود در 13 ژوئن 1525 ازدواج کرد. جان کالون[70] اگرچه تجرد را مردود ندانست، اما آن را بر ازدواج ترجیح نداد. [71]

عقیدة بعضی از محققان دایر بر این که آموزه‌های کلیسا دربارة باکر‌ه گی و تجرد، ناظر بر تضعیف نهاد خانواده است نه تنها عقیده‌ای نادرست است، بلکه با حقایق تاریخی نیز در تضاد است. اگرچه کلیسا همواره تجرد را بر ازدواج ترجیح داده، با این حال هیچ‌گاه آن را از ازدواج مقدس‌تر نشمرده است.[72]

تعلیم پولس رسول دایر بر این که ازدواج نماد پیوند مسیح و کلیسا است، تأثیر عمیقی بر تفکر مسیحیت داشته است. در نزد مسیحیت ازدواج چیزی بیش از یک نهاد اجتماعی معمولی است و برتر از هر چیز، وضعیتی مقدس به حساب می‌آید. بر این اساس، زن و مرد جفت نیستند بلکه یک انسانند. این مطلب نشان می‌دهد که ازدواج چیزی بیش از یک پیوند جسمانی صرف است. می‌توان گفت که ازدواج پیوند کامل عشق و محبت و تفاهمی دوجانبه و کامل است. ازدواج را می‌توان پیوندی جسمی، معنوی دانست که بر اساس آن افراد چنان با هم پیوند می‌یابند که یک شخصیت را تشکیل می‌دهند.[73]

این باور که چیزی لزوماً ناپاک و فروکاهنده در پیوند جنسیتها در ازدواج وجود دارد، یا این که ازدواج توافق اجباری برای جبران ضعف بشری است، در تعالیم عهد جدید جایی ندارد، اما با وجود تعلیم، اصل انکار خود، نمی‌توان گفت که وضعیت تجرد یا استنکاف از ازدواج در هر حال والاتر و مقدس‌تر از ازدواج است. عهد جدید در دفاع از این نظریه چیزی نمی‌گوید. اگر پولس رسول وضعیت تجرد را ترجیح می‌دهد، این تنها بر اساس دلایل عملی استوار است و به خاطر این است که آزادی از امور دنیوی از این رهگذر بهتر حاصل می‌شود.[74] پولس رسول مسیحیان را به مقاومت دربرابر ازدواج ترغیب می‌کند و می‌گوید کسانی که ازدواج می‌کنند در زندگی با مشکلاتی مواجه خواهند شد البته وی در اول قرنطیان همچنین می‌گوید تن دادن به ازدواج بهتر از افتادن در دام شهوات است(9/7).[75] با این حال، اگر ما بتوانیم اینها را باورهای زاهدانه بنامیم که نه تنها در یهودیت بلکه در عالم غیریهودی نیز کاملاً رواج داشت، کاملاً محتمل است که این باورها از همان ابتدا وارد کلیسا شده است. رواج دردناک گناه و ضعف اخلاقی، که پیامد جنگ سرسختانه شهوت جسمانی با روح اند باعث شد که از اواسط قرن سوم، تفکر زاهدانه وارد کلیسا شود و به سرعت درجهان عمومیت پیدا کند. درخلال قرون وسطی، رجحان وضعیت تجرد، به افراط‌کاری منجر شد.[76]

تا اصلاحات قرن شانزدهم تلاش جدی برای حقانیت بخشیدن به زندگی مشترک و ازدواج سعادتمندانه نسبت به وضعیت تجرد صورت نگرفته بود. از نظر لوتر تمام اعمال راهبانه اساساً گناه‌آلودند و عموماً اصلاح‌طلبان چنین موضعی داشتند. مسألة رجحان تجرد، محور اساسی جدال میان کاتولیک‌های رومی و مخالفانشان شد و شورای "ترنت" این آموزة تساوی وضعیت ازدواج و تجرد و یا رجحان ازدواج برتجرد را به شدت محکوم کرد. مخالفت با ازدواج دوم که از سوی کلیسا ابراز شد، یکی از نتایج روحیه زهدگرایی بود. ما نباید این مسأله را درتاریخ تفکر مسیحی امری بی‌اهمیت بدانیم. اجبار روحانیت به تجرد از دیگر نتایج نهضت زاهدانه بود. آنچه مهم است این است که به نظر می‌رسد که در خلال قرن سوم بود که مسأله شأنیت ازدواج روحانیان برای اولین بار مطرح شده است و این مسأله که روحانیون نیز می توانند مانند دیگر مسیحیان ازدواج کنند یا ازدواج نکنند، از این جا ناشی می‌شود. کسانی که به رجحان زندگی مبتنی بر تجرد عقیده داشتند طبیعتاً براین باور بودند که روحانیون به عنوان کسانی که به طبقه مقدس تعلق دارند، نباید ازدواج کنند. در همه حوادث در قرن سوم، این موضع اتخاذ شد که برهمان‌حالی بمانید که در آن دعوت شده‌اید. شورای "انسیرا"[77] درسال 314 بعد از میلاد، مورد "شماسهایی" را که پیش از رسیدن به این منصب اسقف را از قصد خود نسبت به ازدواج آگاه کنند از این قاعده مستثنی دانست. شورای "الویرا"[78] درسال 305 بعد از میلاد قانون تجرد را با تهدید به محرومیت از روحانیت وضع کرد. شورای جهانی کلیسـاهـای "نیقیـه"[79]درسال 325 بعد از میـلاد تنها با اعتراض شدیـد شهیــد پافنوتیوس[80]معترف که به طور جدی از حیات مبتنی بر تأهل طرفداری می‌کرد، این مسأله را پذیرفت. از اواخر قرن چهارم این اصل که روحانیون ملزم شدند تجرد اختیار کنند در کلیسای غرب مقبولیت عام یافت. پاپ سرسیوس[81] درسال 385 بعد از میلاد در رسالة خود به همریوس[82] به عنوان اولین اعتقادنامه معتبر و اولین رساله اسقف رم که برای کلیسای غرب به عنوان قانون درآمد، ازدواج روحانیون را به طور کامل ممنوع اعلام کرد.[83]

اما در کلیسای شرق قانون تجرد هرگز به روحانیت تحمیل نشد. از شورای ششم قسطنطنیه درسال 680 میلادی ازدواج روحانیون بعد از رسیدن ایشان به این منصب ممنوع شد، اما برای کسانی که پیش از رسیدن به این منصب ازدواج کرده اند داشتن روابط زناشویی به استثنای استفان مجاز اعلام شد. همسر اسقف یا مجبور بود شماس گردد و یا این که دیرنشین شود. این قانون کلیسای شرق، به خاطر اهداف عملی تاکنون پابرجاست.

جهت دریافت فایل بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام درلطفا آن را بررسی نمایید

بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام آداب و احکام ازدواج مزدایی جایگاه و موقعیت زن اسلام معارف الهیات مسیحیت دانلود بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام پروژه دانشجویی دانلود پژوهش دانلود تحقیق دانلود پروژه

بررسی آداب و احکام ازدواج در دین های مزدایی و مسیحیت و اسلام

احمدرضا ملاحسینی جمعه 12 شهریور 1395 ساعت 06:21

0 نظر

خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

مقاله خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی در 47 صفحه ورد قابل ویرایش با فرمت doc

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	25 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	47

دانلود خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

گزارش تخلف برای خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

مقدمه:

تا اینجا سیستمهای اطلاعاتی را برحسب این مفاهیم تحلیل کرده ایم اطلاعات به عنوان یک منبع با ارزش سیستمهای اطلاعاتی که این اطلاعات را تولید می کنند اجزاء تشکیل دهنده سیستمهای اطلاعاتی نیروهای طراحی موثر بر این اجزاءتشکیل دهنده و ساختار مدیریت سیستمهای اطلاعاتی اکنون در این فصل توجه خود را به خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی معطوف می داریم و در فصول آینده به ایجاد و مدیریت سیستمها می پردازیم . هدفهای این فصل مشخصاً عبارتند از :

۱-ارائه کل چرخه سیستمهای اطلاعاتی
۲- بررسی دلایل وجودی برنامه سیستمها
۳- توضیح فرآیند برنامه ریزی سیستمها

نگاهی کلی به خط مشی،برنامه ریزی ،ایجاد،و مدیریت سیستمها:
یک خط مشی سیستمهای اطلاعاتی در سطح شرکت نگرشی فراگیر و عاری از تناقض به وجود آورده سکوی پرتابی است جهت فرآیند برنامه ریزی برنامه سیستمها نیز به نوبه خود خط مشی را همآهنگ می سازد و برای آغاز متدلوژی ایجاد سیستمها شالوده و بنیانی به شمار می رود بدون خط مشی صحیحی که توسط بالاترین سطح مدیریت تدوین شده باشد .ونیز بدون یک برنامه سیستمی به خوبی تعریف شده کوشش در راه اجرای متدولوژی ایجاد سیستمها کاری است بیهوده و عبث.

خط مشی سیستمها:

بالاترین سطح مدیریت باید چنان سیاست گذاری کند که همه قسمتها و وظایف ستادی و اجرائی را در برگیرد و همه سیستمهای اطلاعاتی‌ای که بر اساس نیازهای اطلاعاتی فقط یک قسمت طراحی شده اند و بر اساس وظایف جداگانه و روزانه کار می کنند حذف نماید بالاترین سطح مدیریت باید با صدائی رسا و با روشنی این نکته را به آگاهی همگان برساند که سیستم اطلاعاتی برای سازمان به اندازه زمین ساختمانها و وسایل تولید اهمیت دارد البته این حمایت مستلزم تخصیص وجوه کافی برای ایجاد سیستم اطلاعاتی خواهد بود .

در خط مشی و سیاستی که مدیران سطح بالا معین می کنند این نکته بازشناخته شده است که تکنولوژی اطلاعاتی مانند مخابرات رایانه ها و ایستگاههای کار چند منظوره ترکیب صوت ،متن ،ارقام و گرافیکها و موارد کاربردی چون تولید سراسر کمپیوتری ،خرید از راه دور،پست الکترونیکی .کنفرانس راه دور گسترش یافته و همگرا می شود چنین سیاستی بر پشتیبانی آشکار و قاطع از تمامی سیستم کنترلها به منظور حفاظت سیستم اطلاعاتی تاکید میگذارد سیاست سیستمی درست و منطقی ،همسویی با نیرو های طراحی ای چون یکپارچگی ،برخورد استفاده کننده / سیستم ،کیفیت اطلاعات و قابلیت کابرد آن،الزامات سیستمی ،الزامات داده پردازی ،عوامل سازمانی ،الزامات اثر بخشی هزینه ،عوامل انسانی و الزامات عملی بودن را تبلیغ می کند علاوه بر این خط مشی درست فرهنگ سازمانی را تشویق می کند که ایجاد و گسترش سیستمهای اطلاعاتی را بپذیرد و حمایت کند ....

خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

خط مشی و برنامه ریزی سیستمهای اطلاعاتی

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:06

0 نظر

خط مشیء در سطح ملی

فرمت فایلWord (قابل ویرایش و آماده پرینت)

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	13 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	18

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

فهرست مطالب

» خط مشیء در سطح ملی«

تأثیر آتش برروی ارزشهای جنگل

مسؤلیت برای حفاظت از آتش:

اظهار خط‌مشی:

عوامل مورد نظر:

حالتهای آتش‌سوزی

طرح‌ریزی یک برنامة حفاظت:

در بین اصول خط مشیء جنگل ارائه شذده توسط کنفرانس FAO در 1951 موارد زیر مطرح شده است. هر کشور باید بیشترین تعداد مردم‌اش را تغذیه کند از حداکثر منافع موجود حاصل از ارزشهای حفاظتی، تولیدی، و جانبی جنگلهایش استفاده نماید. این امر ایجاب می‌کند کع محافظت باید در برابر اسیب یا خرابی توسط انسان صورت بگیرد یا در مواردی از قبیل آتش، حشرات، و بیماریهای درخت اینکار انجام شود. بنابراین در یک خط مشیء جنگل حالت معینی از تمایل به سمت حفاظت حوزة جنگل از آتش باید مورد توجه باشد و این امر به نوبة خودش باید در یک قانون در یک کشور مطرح گردد. چنین قانونگذاری که مقداری از آن مؤثر است و مقداری از آن غیرفعال می‌باشد در تعدادی از کشورها مطرح است. در جای که قانونگذاری غیرفعال است، این امر معمولاَ برای این حقیقت ردیابی می‌شود که در واقع خط مشیء جنگل در ارتباط با محافظت در مقابل آتش، بطور صحیح تفسیر نمی‌شود.لذا باید تأکید شود که اولین کار در برخورد با یک مسئله آتش عبارت‌اند از فرمولبندی خط مشیء در

خط مشیء در سطح ملی

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:04

0 نظر

خلاقیت در مدیریت

مقاله خلاقیت در مدیریت مربوطه به صورت فایل ورد word و قابل ویرایش می باشد و دارای ۲۵ صفحه است بلافاصله بعد از پرداخت و خرید لینک دانلود مقاله خلاقیت در مدیریت نمایش داده می شود، علاوه بر آن لینک مقاله مربوطه به ایمیل شما نیز ارسال می گردد

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	175 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	25

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

خلاقیت در مدیریت

فهرست

چکیده ۱
مقدمه ۳
تعریف خلاقیت ۴
الف – تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی : ۵
ب – تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی ۵
نوآوری ۷
چگونه فرهنگ سازمانی بر نوآوری اثر می‌گذارد؟ ۹
کدام متغیرهای منابع انسانی بر نو آوری اثر می گذارند؟ ۹
ویژگیهای افراد خلاق ۱۰
فرصتهای خلاقیت ۱۱
اهمیت خلاقیت و نوآوری ۱۱
ویژگیهای سازمان خلاق ۱۲
کارگروهی ۱۳
خلاقیت گروهی ۱۵
نتیجه گیری ۱۹
منابع: ۲۱

منابع:

-احمد پور داریانی ، محمد ، کارآفرینی – تعاریف – الگوها ، ناشر : شرکت پردیس
-صمد آقایی ، جلیل ، سازمانهای کارآفرین‌، ناشر : مرکز آموزش مدیریت دولتی
- الوانی ، سید مهدی ، مدیریت عمومی ، نشر نی
- نیلی آرام ، علی ، خلاقیت و نوآوری در سازمان ، مجله تدبیر ، شماره ۸۵
- دراکر ، پیتر ، رشته علمی بنام خلاقیت ، مترجم : واحدی ، سید صالح ، مجله تدبیر‌، شماره ۴۳
- استیفن پی. رابینز و دیوید ای. دی سنزو ، مبانی مدیریت ، دفتر پژوهشهای فرهنگی
- ترزا ام. امابایل ، خلاقیت را چگونه از بین ببریم ، مترجم: حسین حسینیان ، مجله تدبیر ، شماره ۱۰۳، خرداد ۱۳۷۹
- میرزاآقایی ، حمید ، سایت فکر نو (www. Fekreno.org)
- زراعی , حسین ، افراد خلاق چه ویژگیهایی دارند، روزنامه همشهری ، بخش اجتماعی ، ۲۲ تیرماه ۱۳۷۹
-مشبکی ، اصغر و وفایی ، فرهاد ، خلاقیت عامی سکون در سازمان ، ماهنامه توسعه مدیریت ، شماره ۵۰ ، خرداد و تیر ۱۳۸۲
- حقایق ، سیروس ، ویژگیهای سازمان صنعتی خلاق و نوآور ، مجله تدبیر ، شماره ۱۱۱
- دراکر ، پیتر ، دانش نوآوری ، مترجم‌: چیت‌ساز، علی ، مجله توسعه مدیریت ، شماره ۹ ، سال هفتم، دی ماه ۱۳۷۸
- ناهید محمدی، دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت توانبخشی دانشگاه علوم پزشکی ایران

چکیده

با شتاب روز افزون تحولات و دگرگونیها در دنیای کنونی که عصر اطلاعات و ارتباطات است و به دلیل بی‌ثباتی و تغییر پذیری و نیز غیر قابل پیش‌بینی بودن این تغییرات ، آنچه که کشورهای جهان به ویژه کشورهای در حال توسعه را در جهت افزایش بهره وری و پیشرفت و ترقی آنها مدد می رساند ، همانا استفاده از فرصتها در رقابت با سایر کشورهاست و این امر میسر نمی گردد مگر با درایت و خلاقیت مدیران و نیز تاثیر مدیران در پرورش خلاقیت کارکنان که با کمک یکدیگر در جهت رشد و بالندگی سازمان خود و در نتیجه ، جامعه بکوشند . از خلاقیت تعاریف متعددی شده است اما خلاقیت از دیدگاه سازمانی عبارت است از ارایه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقای کمیت یا کیفیت سازمان و نوآوری.افزایش خلاقیت در سازمانها می‌تواند به ارتقای کمیت و کیفیت خدمات ، کاهش هزینه ها، جلوگیری از اتلاف منابع ، کاهش بورو کراسی، افزایش رقابت ، افزایش کارایی و بهره وری ، ایجاد انگیزش و رضایت شغلی در کارکنان منجر گردد .نقش مدیر در پرورش خلاقیت ، تحریک و تشویق کارکنان، تفویض اختیار به کارکنان ، پیدا کردن ذهنهای خلاق و استفاده از خلاقیت دیگران است . نظام مدیریت مشارکتی با تکیه بر خود کنترلی کارکنان ، مشورت ، تشویق به ابتکار و احترام به افراد ، نقش مهمی در پرورش خلاقیت کارکنان ایفا می کند . تکنیک های خلاقیت گروهی شامل تحرک مغزی ، گردش تخیلی، تفکر موازی ، ارتباط اجباری ، شش کلاه تفکر ، از تکنیکهای مؤثر در تقویت تفکر خلاق هستند. خلاقیت دارای سه مؤلفه است: تخصص ، تفکر خلاق و انگیزش که می تواند درونی و بیرونی باشد ، مدیران روی هر سه این خصوصیات می توانند اثر گذارند ولی بر روی انگیزش کارکنان بیشتر از دو مؤلفه دیگر تأثیر گذار هستند .

مقدمه

با پیشرفت روز افزون دانش و فناوری وجریان گسترده اطلاعات ، امروزه‌جامعه‌ما نیازمند آموزش‌مهارتهایی‌است‌که با کمک آن بتواند همگام با توسعه علم و فناوری به پیش برود. . هدف‌باید پرورش‌انسانهایی‌باشد که‌بتوانند با مغزی‌خلاق‌با مشکلات‌روبرو شده‌و به‌حل‌آنها بپردازند. به‌گونه ای‌که‌انسانها بتوانند به خوبی‌با یکدیگر ارتباط‌برقرار کرده‌و با بهره‌گیری‌از دانش جمعی‌و تولید افکار نو مشکلات‌را از میان‌بردارند. امروزه‌مردم‌ما نیازمند آموزش‌‌خلاقیت هستندکه با خلق‌افکار نو به‌سوی‌یک‌جامعه‌سعادتمند قدم‌بردارند.

رشد فزاینده‌ اطلاعات‌، سبب‌شده‌است‌که‌هر انسانی‌از تجربه‌و علم‌و دانشی‌برخوردار باشد که‌ دیگری ‌فرصت‌ کسب‌آنها را نداشته‌باشد، لذا به‌ جریان‌ انداختن ‌اطلاعات‌ حاوی‌ علم‌ و دانش‌ و تجربه ‌در بین‌انسانها یکی‌از رموز موفقیت‌ در دنیای‌ امروز است‌. هیچ‌کس‌قادر نیست‌ به‌ میزان ‌اطلاعات ‌واقعی‌هر کس‌که‌ در گوشه‌ ذهن‌او نهفته ‌است ‌پی‌ببرد. این‌ اطلاعات ‌زمانی‌به‌ حرکت‌ درمی‌آید که‌ انگیزه‌ای ‌قوی‌‌سبب رها شدن آن به‌بیرون ‌ذهن می شود. در این‌مرحله‌ انسانها به ‌سرنوشت‌یکدیگر حساسند و در جهت‌ رشد یکدیگر می‌کوشند و در نهایت‌ سبب‌ می‌شود جریانی ‌از علم‌ و دانش‌و تجربیات‌ میان‌ آنها جاری ‌شود که‌ همین‌ امر زمینه‌ساز نوآوری‌ و خلاقیت‌ خواهد بود.
یکی‌از عوامل‌مؤثر در بروز خلاقیت‌در یک‌جامعه‌،زمینه‌سازی‌و بسترسازی‌در بین ‌انسانها جهت‌ ایجاد فرهنگی‌است‌که‌ در آن‌ همگان‌ در تلاش‌برای‌رشد دادن ‌دیگری‌ هستند و با تاثیر بر روی یکدیگر به پیشرفت جامعه کمک می کنند.

یکی از شرایط‌ لازم‌برای‌پدیدار شدن‌افکار نو،وجود آرامش ‌برای ‌مغز است‌. به‌ همین ‌خاطر لازم‌ است‌ انسانها بکوشند در جامعه‌ شرایطی‌ پدید آید که ‌در بستر آن‌ مغز بیندیشد و تکامل یابد و سبب‌ساز افکار نو شده‌ و شرایط ‌برای‌ سازندگی‌ در جامعه‌ مهیا شود. با افزایش‌ سپرده‌گذاریهای‌ اخلاقی ‌می‌توان ‌شرایط را برای‌ شکل‌گیری‌ یک‌محیط‌آرامبخش‌ در جامعه ‌فراهم‌کرد، کاهش‌ سپرده‌گذاریهای اخلاقی‌ در جامعه‌ سبب‌می‌شود که‌ زمینه ‌برای‌ گسسته‌ شدن‌ روابط‌ اجتماعی‌گسترش‌یابد و با سست‌شدن ‌پیوندهای ‌اجتماعی‌، شرایط ‌لازم ‌برای ‌بروز خلاقیت‌ در جامعه‌ سخت‌تر می‌شود. زیرا فرصتی ‌برای‌تفکر کردن ‌وجود نخواهد داشت‌.

تعریف خلاقیت

از خلاقیت “CREATIVITY” تعریفهای زیادی شده است . در اینجا برخی از تعاریف مهم راموردبررسی قرار می دهیم :

خلاقیت یعنی تلاش برای ایجاد یک تغییر هدفدار در توان اجتماعی یا اقتصادی سازمان ؛

خلاقیت به کارگیری تواناییهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید است ؛

خلاقیت یعنی توانایی پرورش یا به وجود آوردن یک انگاره یا اندیشه جدید در بحث مدیریت نظیر به وجود آوردن یک محصول جدید است ؛ خلاقیت عبارت است از طی کردن راهی تازه یا پیمودن یک راه طی شده قبلی به طرزی نوین.

الف – تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی :

خلاقیت یکی از جنبه های اصلی تفکر یا اندیشیدن است . تفکر عبارت است ازفرایند بازآرایی یا تغییراطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت .تفکر بر دونوع است : ۱ – تفکر همگرا ۲ – تفکر واگرا

۱ – تفکر همگرا عبارت است از فرایند بازآرایی یا دوباره سازی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت .

۲ – تفکر واگرا عبارت است از فرایند ترکیب و نوآرایی اطلاعات و نمادهای کسب شده موجود در حافظه درازمدت ، خلاقیت یعنی تفکر واگرا.

براساس این تعریف خلاقیت ارتباط مستقیمی با قوه تخیل یا توانایی تصویرسازی ذهنی دارد. این توانایی عبارت است از فرایند تشکیل تصویرهایی از پدیده های ادراک شده در ذهن و خلاقیت عبارت است از فرایند یافتن راههای جدید برای انجام دادن بهتر کارها;

خلاقیت یعنی توانایی ارائه راه حل جدید برای حل مسائل ;خلاقیت یعنی ارائه فکرها و طرحهای نوین برای تولیدات و خدمات جدید استمرار آن پس از غیبت آن پدیده‌ها.

ب – تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی

خلاقیت یعنی ارائه فکر و طرح نوین برای بهبود و ارتقای کمیت یا کیفیت فعالیتهای سازمان «مثلا افزایش بهره وری، افزایش تولیدات یا خدمات، کاهش هزینه ها، تولیدات یاخدمات از روش بهتر، تولیدات یا خدمات جدید و…».

روبرت جی استرنبرگ و لیندا ای اوهارا ۱ در بررسی های خود شش عامل را در خلاقیت افراد موثر دانسته اند:

دانش: داشتن دانش پایه ای در زمینه‌ای محدود و کسب تجربه و تخصص در سالیان متمادی؛
توانایی عقلانی: توانایی ارائه ایده خلاق از طریق تعریف مجدد و برقراری ارتباطات جدید در مسایل؛

سبک فکری : افراد خلاق عموما در مقابل روش ارائه شده از طرف سازمان و مدیریت ارشد ، سبک فکری ابداعی را بر می گزینند؛

انگیزش : افراد خلاق عموما برای به فعل درآوردن ایده های خود برانگیخته میشوند؛

شخصیت:افرادخلاق عموما دارای ویژگیهای شخصیتی مانند مصر بودن، مقاوم بودن در مقابل فشارهای بیرونی و داخلی و نیز مقاوم بودن در مقابل وسوسه همرنگ جماعت شدن هستند؛
محیط: افراد خلاق عموما در داخل محیط‌های حمایتی بیشتر امکان ظهور می‌یابند.

این محققان مشخص کردند که عمده‌ترین دلیل عدم کارایی برنامه های آموزش خلاقیت تاکید صرف این برنامه ها بر تفکر خلاق به عنوان یکی از شش منبع موثر در خلاقیت است.جایی که سایر عوامل نیز تاثیر بسزایی در موفقیت و شکست برنامه های آموزش خلاقیت ایفا می کنند(استنبرگ و اوهارا ۱۹۹۷)۲ جورج اف نلر در کتاب هنر وعلم خلاقیت برای خلاقیت مراحل چهارگانه: آمادگی (preparation)، نهفتگی، اشراق و اثبات (Verification) را ذکر کرده است۲از این دید، افراد خلاق ابتدا با مسئله یا یک فرصت آشنا شده و سپس از طریق جمع آوری اطلاعات با مسئله یا فرصت مورد نظر درگیر می شوند.در مرحله بعد افراد خلاق روی مسئله تمرکز می کنند.

در این مرحله فعالیت ملموسی مشاهده نمی شود و فرد سعی در نظم دادن تفکرات ، اندیشه ها،تجارب و زمینه های قبلی خود جهت نیل به یک ایده دارد.درگیری ذهنی عمیق فرد (خودآگاه و ناخودآگاه )فراهم کردن فرصت (جهت تفکر بر مسئله ) به خلق و ظهور ایده ای جدید و بدیع منجر می شود. در نهایت فرد خلاق در صدد برمی آید صلاحیت و پتانسیل ایده خویش را به اثبات برساند.

خلاقیت مدیریت خلاقیت در مدیریت

خلاقیت در مدیریت

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:03

0 نظر

رازهای تعالی سازمانی

امروزه مطالب فراوانی پیرامون مدیریت دانش در سازمانها مطرح می گردد تاکید اکثر این مطالب استفاده از فناوری اطلاعات در کسب، ذخیره و تسهیـم اطلاعات است

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	55 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	25

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

رازهای تعالی سازمانی
امروزه مطالب فراوانی پیرامون مدیریت دانش در سازمانها مطرح می گردد. تاکید اکثر این مطالب استفاده از فناوری اطلاعات در کسب، ذخیره و تسهیـم اطلاعات است. اما یک سوال اساسی تر وجود دارد. ما چگونـه مـــــی توانیم به دانش دنیا که واقعاً در تحقق نتایج مهم موثر است مجهز شویم؟ فکر بهترین عملکرد (BEST PRACTICE) طی دهه ۸۰ و ۹۰ به شهرت رسید. اما در حقیقت بسیـــاری از موفق ترین روش شناسی ها ناموفقند. رسم بر این است که ما نخست موضوعهایی را مشخص می سازیم که فکر می کنیم سازمانها در آن عملکرد بالایی دارند و سپس زمینه را برای تحقق بهترین عملکرد فراهم می سازیم. این رویکرد، دارای ایرادات متعددی است. چنین الگوبرداری (BENCHMARKING) ممکن است سازمانی را در بالاترین نقطه منحنی عمر آن درست قبل از مرحله افول متوقف سازد. تاکید عمده این الگو اغلب اوقات بر عملکرد شرکتهای بزرگ است که ممکن است براساس یک الگوی قدیمی بهترین عملکرد باشد (نظیر مهارتهای مدیریت عملکرد که بازتاب ارتباط متقابل رئیس و زیردست است). تحقیق انجام شده توسط موسسه گالوپ تحت عنوان «نخست همه قوانین و مقررات را زیرپا بگذارید»، دیدگاه متفاوتی را مطرح می کند: در واقع شرکتهای برتر وجود خارجی ندارند – تنها گروههای کاری برتر وجود دارند.
بخشی از مشکل این است که این الگو غلط است. به جای اینکه عملکرد یک شرکت نمونه براساس اقدامات گذشته مورد بررسی قرار گیرد، یک رویکرد بسیار جالب و سودمند این است که نتایج یا اهدافی را مشخص سازیم که می خواهیم مورد بررسی قرار دهیم و دریابیم که چه اقداماتی بدان نتایج منتهی می شوند. این مستلزم یک رویکرد موشکافانه تر به تحقیق یا پژوهش است که براساس آن خود شرکت در درجه دوم اهمیت قرار دارد. تعالی سازمانی
تغییرات به وجود آمده در اقتصاد جهانی و تلاش های انجام شده توسط سازمان جهانی ( WTO ) در راستای جهانی کردن اقتصاد و افزایش رقابت ، کشورهای مختلف اعم از توسعه یافته و یا در حال توسعه را به این باور رسانده است که برای حضور و بقا در بازارهای منطقه ای ، جهانی و حتی داخلی باید توان و قابلیت رقابت پذیری صنایع و سازمان و سازمان های خود را افزایش دهند . مدل های تعالی سازمانی یا سرآمدی کسب و کار ، بعنوان ابزارهای قوی برای سنجش میزان استقرار سیستم ها در سازمان های مختلف به کار گرفته می شوند . با بکار گیری اینگونه مدل ها ، ضمن اینکه یک سازمان میزان موفقیت خود را در اجرای برنامه های بهبود در مقاطع مختلف زمانی مورد ارزیابی قرار می دهد ، می تواند عملکرد خود را با سایر سازمان ها و به ویژه بهترین آنها مقایسه نماید .

رازهای تعالی سازمانی رازهای تعالی سازمانی رازهای تعالی سازمانی

رازهای تعالی سازمانی

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:03

0 نظر

رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

شامل 22 صفحه فایل word قابل ویرایش

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	16 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	20

دانلود رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

گزارش تخلف برای رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

شرکتهای بین المللی در زمینه هماهنگی و کنترل فعالیتهای شعب، واسطه ها و زیر مجموعه های خارجی خود با مشکل مواجه هستند. گاهی اوقات صادرکنندگان حتی نمی دانند که محصولاتشان در کدام کشور به فروش میرود. پراکندگی جغرافیایی زیاد شعب شرکت امر هماهنگی و کنترل را به اندازه کافی دشوار می کند، ولی وقتی دفاتر فروش، بازاریابی و حتی مراکز تولید هم هزاران کیلومتر با یکدیگر فاصله دارند برنامه ریزی و کنترل متمرکز و قوی فعالیتها بسیار سختتر می شود. در چنین شرایطی عدم تمرکز در برخی تصمیم گیری ها اجتناب ناپذیر، است حتی زمانیکه مدیریت یک استراتژی واحد را برای همه بخشهای عملیات ترجیح می دهد و مسئولیتهای هماهنگی و برنامه ریزی را به بالاترین سطوح مدیریت واگذار می کند.

در این فصل موضوعاتی را که بر توانایی هماهنگی وکنترل تصمیمات بازاریابی بین المللی اثر می گذارند، بررسی می کنیم. اولین عامل نقش بازارهای خارجی در رشد استراتژیک شرکتهای بین المللی است. در ادامه در مورد دامنه مطلوب تمرکز در تصمیم گیری های بازاریابی بحث می کنیم. این موضوع بطور مختصر در فصل 8 بیان شد، اما در این فصل بیشتر از (به جای) تخصیص مسئولیت تصمیم موضوع را از نقطه نظر کنترل و هماهنگی مورد بررسی قرار می دهیم. سپس متغیرهایی که تمرکز استراتژیک بر تلاشهای توسعه خارجی شرکت را فراهم می کنند، اشاره می کنیم. در این قسمت، شایستگی های نسبی تنوع بازار و تمرکز بازار را به عنوان استراتژیهای توسعه مرور می کنیم، و بعد نشان میدهیم که چگونه می توانید از تحلیل محصول – بازار برای انتخاب یک استراتژی مناسب استفاده کنید. مبحث بعدی، برنامه ریزی در شرکتهای چند ملیتی خواهد بود. که با تحقیقی در زمینه عوامل رقابتی، نظیر چرخه عمر محصول بین المللی، روابط هزینه – حجم، که استراتژیهای بازاریابی بین المللی را تحت تاثیر قرار می دهند همراه است. در پایان، به بحث در مورد فرآیندهای توسعه و بهینه سازی استراتژی بازارهای بین المللی خواهیم پرداخت. در این زمینه، چک لیستی برای حوزه های تصمیم گیری استراتژیک ارائه خواهیم کرد، که با جزئیاتی در مورد توسعه یک برنامه بازاریابی در (ضمیمه A) همراه است.

رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

اولین تصمیم یک شرکت داخلی، تصمیم در مورد ورود یا عدم ورود به بازارهای خارجی است. عوامل متعددی می توانند ورود به بازارهای خارجی را به عنوان یک استراتژی جدید یا گسترش یافته مطلوب جلوه دهد. این عوامل شامل نرخهای رشد بالاتر، رقابت کمتر، سودهای بیشتر، تنوع بازارها و محصولات، گریز از اقتصاد داخلی ضعیف، محرکهای مالیاتی، و مراحل مختلف در چرخه عمر محصول است. البته همزمان عوامل نامطلوبی نیز وجود دارند، مثل موانع تجاری و کنترلهای صادرات، پیچیدگی ها و خط قرمزهای موجود در صادرات، قوانین و محدودیتهای دولتی (شامل قواعد ضد تراست، قوانین مالیاتی و اعطای امتیاز)، ریسک بیشتر و خط همیشگی سلب مالکیت (تصاحب اموال) در برخی کشورها.

رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

رشد استراتژیک از طریق بازارهای خارجی

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:02

0 نظر

رهبری تئوری و عمل

در این فصل درباره تعدادی از جنبه های تئوری عملی رهبری در موقعیت کار، گفتگو خواهد شد پس از بررسی تئوری های عمده رهبری، سبک های مختلف رهبری شرح داده می شود

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	23 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	37

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

رهبری تئوری و عمل

مقدمه
۱- در این فصل درباره تعدادی از جنبه های تئوری عملی رهبری در موقعیت کار، گفتگو خواهد شد. پس از بررسی تئوری های عمده رهبری، سبک های مختلف رهبری شرح داده می شود.
۲- پیش از ارائه یک تعریف عملیاتی از «رهبری» توجه مختصری به انواع رهبران مختلفی که شناخته شده‏اند و برخی مشکلات عملی ناشی از آن بی مناسب نیست. مهم ترین انواع رهبران عبارتند از:
الف- رهبر کاریزماتیک، که نفوذ او عمدتاً از شخصیتش سرچشمه می گیرد. مثل ناپلئون، هیتلر، چرچیل، بیلی گراهام و دیگزان. مشکل رهبری کاریزماتیک این است که تنها معدودی از مردم برای تبدیل همه اطرافیانشان به پیروان مشتاق، از این توانایی استثنایی برخوردارند. مساله دیگر اینکه توانایی ها یا ویژگیهای شخصی رهبر را نمی توان با آموزش به دست آورد، آموزش تنها می توانند آنها را تعدیل کند.
ب- رهبر سنتی، که مقام او از طریق وراثت تضمین شده است، مثل سلاطین، ملکه‏ها و روسای قبایل این نیز گروه دیگری است که تنها معدودی می توانند از امتیاز آن برخوردار باشند. در دنیای کسب و کار، این فرصت استثنائی را تنها در شرکت‏های کوچک خانوادگی می توان یافت.
ج- رهبر موقعیتی، که نفوذ او فقط به دلیل حضور در مکان و زمان مناسب است، مثلاً سرپیش خدمت در فیلم The Admirable Crichton ساخته جی ام باری. این نوع رهبری ماهیتاً چنان موقتی است که در دنیای صنعت و تجارت جایی ندارد. کسی مورد نظر است که بتواند نقش رهبری را در موقعیت های مختلف و در زمانی طولانی به عهده گیرد

رهبری تئوری و عمل رهبری تئوری و عمل

رهبری تئوری و عمل

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:02

0 نظر

روانشناسی انگیزش

صفحات 31 صفحه قیمت 4000 تومان word قابل ویرایش دسته مقالات رشته روانشناسی

دسته بندی	مدیریت
بازدید ها	0
فرمت فایل	doc
حجم فایل	43 کیلو بایت
تعداد صفحات فایل	30

فروشنده فایل

کد کاربری 2036

تمام فایل ها

روانشناسی انگیزش

رفتارهای انسان به استثنای برخی بازتاب‌های ساده به «انگیزه» (Motive) بستگی دارد. به عبارت دیگر ، ظهور رفتار انسان تنها به وجود محرک و متغیرهای ژنتیک وابسته نیست، بلکه شدت و فرکانس متغیرهای مداخله‌گر درون ارگانیزمی (درون انسان) در پدیدآیی رفتارهای انگیزشی سهم بسزایی دارد.
رفتارهای انسان به استثنای برخی بازتاب‌های ساده به «انگیزه» (Motive) بستگی دارد. به عبارت دیگر ، ظهور رفتار انسان تنها به وجود محرک و متغیرهای ژنتیک وابسته نیست، بلکه شدت و فرکانس متغیرهای مداخله‌گر درون ارگانیزمی (درون انسان) در پدیدآیی رفتارهای انگیزشی سهم بسزایی دارد. فرایندهای انگیزشی جهت و شدت رفتارهای هدفمند را تعیین می‌کنند و افراد این فرایندها را در ذهن خود به صورت امیال آگاهانه تجربه می‌کند.
● تعریف انگیزش
تعریف انگیزش (Motivation) بستگی به مفاهیم نظری روان شناسی دارد. در واقع تعریف یک روان شناس از انگیزش به دیدگاه او بستگی دارد. فروید ، کتل ، مورفی ، هب و… تعارفی را در مورد انگیزش ارائه کرده‌اند، اما در یک جمع‌بندی کلی می‌توان انگیزش را به صورت « مجموع متغیرها‌ی پیچیده ارگانیزمی و محیطی که کنش آنها به فعالیت عمومی و جهت‌دار احساس و رفتار منجر می‌شود.» تعریف کرد.
● جایگاه انگیزش در روان شناسی
« روان شناسی انگیزش » جایگاه مهمی در روان شناسی دارد و چنین استنباط می‌گردد که روان‌شناسی انگیزش با مسائل و پدیده‌هایی سر و‌‌ کار دارد که کل روان‌شناسی با آن روبرو است. با کمی دقت می‌توان دریافت که برای پژوهشگران مسائل اساسی عبارتند از اینکه:
چرا رفتار خاصی پدید می‌آید؟ چرا رفتار هدفدار است؟ چرا رفتار به صورت پیوسته و متناوب اتفاق می‌افتد؟ و…
این سوالها و مسائل باعث پدیدآیی نظریه‌های گوناگونی شده است. برخی از آنها عبارتند از: نظریه غریزه (Instinet Theory) ، نظریه سایق (Drive Theory) ، نظریه انتظار _ ارزش (Expectancy _ Value Theory) و نظریه نیازها (Needs Theory)
● موضوعات مورد توجه در روان شناسی انگیزش
انگیزش ، مسائل مختلفی را دربرمی‌گیرد.
چندین نظام انگیزشی انسانها را در تلاش مداوم برای رفع حالتهای ناخوشایند می‌دیدند، نظیر « فروید» که انسان را در یک میدان نبرد دائمی با نیروهای جنسی و پرخاشگری می‌دید. در این حال چندین نظام انگیزشی ، انسانها را موجوداتی کنجکاو ، هیجان خواه ، با هدف و برنامه و تلاشگر در نظر می‌گیرد. با این حال آنها تا حدودی درست هستند و نه کاملا درست یا غلط. بنابراین انگیزش مسائل مختلفی را دربرمی‌گیرد.

روانشناسی انگیزش روانشناسی مقاله روانشناسی انگیزش

روانشناسی انگیزش

احمدرضا ملاحسینی پنج‌شنبه 11 شهریور 1395 ساعت 01:01

0 نظر

پیوندها

ابر برجسب

جدیدترین یادداشت‌ها

بایگانی

جستجو

کلیات

مقدمه ....................................................................................................................

تعریف مفاهیم ......................................................................................................

فصل اول: دیدگاه قرآن نسبت به سیر وسیاحت

الف ) اهمیت و ضرورت سیر در قرآن کریم ......................................................

ب) مخاطبان سیر در قرآن کریم .........................................................................

فصل دوم : اهداف و مصادیق سیر وسیاحت

ب ) نقش تاریخ در زندگی انسانها ........................................................................

فصل سوم : آداب و بایسته های اخلاقی سفر

آداب زمان خروج .................................................................................................

آداب حین سفر .....................................................................................................

فصل دوم

اهداف ومصادیق سیر وسیاحت

الف: سیر آفاقی

ب: زنبور عسل

زنبور عسل حیوان متمدن

زنبور عسل و تولید نسل

ب: سیر انفسی

سیر و تدبر در چگونگی به وجود آمدن انسان ومراحل وجودی او

جایگاه و موقعیت زن

مزدایی

مسیحیت

اسلام

مفهوم ازدواج و اهداف آن

مزدایی

مسیحیت

خلاقیت در مدیریت

فهرست

منابع:

چکیده

مقدمه

تعریف خلاقیت

الف – تعریف خلاقیت از دیدگاه روانشناسی :

ب – تعریف خلاقیت از دیدگاه سازمانی